بازشناسی (زمان و مکان تولید) تنگ زرین‌فام منسوب به کاشان کاخ اختصاصی نیاوران بر اساس نظریۀ سبک‌شناسی سفال زرین‌فام الیور واتسون

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسندگان

دانشگاه اصفهان

چکیده

سفالینه‌های زرین‌فام از جمله آثار سفالی در ایران است که در طی سده‌های ششم و هفتم هجری قمری در مراکز مختلفی در شهرهای کاشان، ری، ساوه، سلطان‌آباد و تخت‌سلیمان تولید شده‌اند. این آثار دارای فرم‌های مختلفی هستند. عدم تاریخ‌گذاری دقیق و مبهم بودن مکان ساخت از جمله عواملی است که همواره درک چنین آثاری را با دشواری همراه کرده است. این مقاله بر آن است که گاه‌نگاری تنگ زرین‌فام موجود در کاخ اختصاصی مجموعۀ فرهنگی- تاریخی نیاوران را با رویکرد تطبیقی و انجام مطالعات کتابخانه‌ای مطالعه و تبیین کند. روش انجام این پژوهش، توصیفی‌تاریخی است و گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته و اهدافی همچون دستیابی به تاریخ دقیق‌تر، شناسایی محل ساخت و درک سبک تولیدی برای این تنگ را دنبال می‌کند. ازاین‌رو نخست، این ظرف مستند‌نگاری و سپس به توصیف اجزا و شناسایی نقش‌مایه‌ها پرداخته شده است. پس از آن از طریق مطالعۀ تطبیقی با آثار تاریخ‌دار، با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای و با تکیه بر چهارچوب سبک‌شناسی1 الیور واتسون2، تاریخ‌گذاری و مکان ساخت این اثر واکاوی شده است. ازاین‌رو سه پرسش اصلی این پژوهش از این قرار است که تنگ زرین‌فام (صُراحی) کاخ موزۀ نیاوران مربوط به چه مقطع زمانی است؟ مرکز ساخت آن کجا بوده است و بر اساس کدام‌یک از سبک‌های شناخته‌شده تولید سفال زرین‌فام ساخته شده است؟ نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که محل تولید این تنگ کاشان بوده و در اواخر سدۀ ششم و اوایل سدۀ هفتم هجری قمری بر اساس سبک درشت‌نقش3 تولید شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Recognition of the Period and Place of Production of the Cockerel-Headed Ewer Lustre Pottery Attributed to Kashan in the Niavaran Palace Museum Based on Oliver Watson’s Stylistic Theory of the Luster Pottery

نویسندگان [English]

  • Esmaiel Nasri
  • Ahmad Salehi Kakhaki
University of Esfahan
چکیده [English]

Lustre potteries, as one of the pottery works in Iran, have been produced during the sixth and the seventh centuries AH in various centers in the cities of Kashan, Ray, Saveh, Sultanabad, and Takht-e-Suleyman. These works have different forms. It is difficult to understand such works due to the lack of accurate dating and the ambiguity of the place of production. This paper aims to study and explain the chronology of the cockerel-headed ewer lustre pottery presented in the Niavaran Palace Museum based on the comparative approach and library studies. The methodology of this research is descriptive-historical, and information gathering has been done in the form of library and field studies. It pursues objectives such as more accurate dating, an identification of the place of production, and an understanding of the production style for this ewer. Therefore, this container is first documented, and, then, the components are described and the motifs are identified. Subsequently, the dating and place of production of this ewer are investigated through a comparative study of historical works, referring to the library resources and deploying the Oliver Watson stylistic framework. Hence, the three main questions of this research are: To which period does the lustre pottery (sorahi) of the Niavaran Palace Museum belong? Where is its manufacturing center? Also, which of the known styles of lustre pottery has been used in its making? The results of this study indicate that the place of production of this ewer was Kashan, and it was produced based on the coarse style in the late sixth century and the early seventh century AH.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lustre Pottery
  • Kashan
  • Niavaran Palace Museum
  • Dating
  • Production Center

مراجع

1. اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ (1390): هنر و معماری اسلامی (1)، 650ـ۱۲۵۰، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی  دانشگاه‌ها (سمت).
2. اوسی اسمیت، ادوارد (1390)، فرهنگ اصطلاحات هنری، ترجمۀ فرهاد گشایش، تهران: انتشارات سروش.
3. پوپ، آرتور اپهام (1387)، تاریخچه در «سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز»، ج۴ و ۹، زیر نظر آرتور پوپ، ترجمۀ نجف دریابندری و دیگران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
4. توحیدی، فائق (1387)، فن و هنر سفالگری، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
5. جواهری نیشابوری، محمد بن ابی البرکات (1383)، جواهرنامه نظامی، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
6. ناصرخسرو (1387)، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی مروزی، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
7. دارک، کِن.آن (1387)، مبانی نظری باستان‌شناسی، ترجمۀ کامیار عبدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
8. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامۀ دهخدا، ج۳ و ۱۱، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
9. رحیمی، فرشته (1382)، «ردیابی عنصری و روش ساخت سفال زرین‌فام»، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، سال هجدهم، شمارۀ ۱ (پیاپی 35)، ۱۷۰ـ۱۸۵.
10. روح‌فر، زهره (1388)، پژوهش در ساخت لعاب زرین‌فام در ایران: با تأکید بر رساله ابوالقاسم عبدالله کاشانی سده‌های 7ـ8 هجری قمری، پایان‌نامه دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: جواد نیستانی.
11. رئوف، سولماز (1391)، تحلیل باستان‌شناختی تکنیک ساخت سفال‌های زرین‌فام موجود در مجموعه مؤسسه موزه‌های بنیاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: جواد نیستانی.
12. فرای، ریچارد (1388)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات سروش.
13. قوچانی، عبدالله (1373): «سفالگران کاشان و شعر فارسی»، مجله نشر دانش، سال چهاردهم، شمارۀ ۶، 31ـ40.
14. کاشانی، ابوالقاسم عبدالله (1386)، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات المعی.
15. کریمی، فاطمه و کیانی، محمدیوسف (1364)، هنر سفالگری دورۀ اسلامی، تهران: انتشارات مرکز باستان‌شناسی ایران.
16. کیانی، محمدیوسف (1357): سفال ایرانی: بررسی سفالینه‌های ایرانی مجموعه نخست‌وزیری، تهران: انتشارات مخصوص نخست‌وزیری.
17. گراب، ارنست جی (1384)، «سفال ایرانی خمیر‌سنگی دوران سلجوقی» از مجموعۀ: هنر اسلامی [ج7] سفال اسلامی، ناصر خلیلی (گردآوری)، ترجمۀ فرناز حایری، تهران: نشر کارنگ.
18. متین، مهران (1369)، تکنولوژی سرامیک‌های ظریف، تهران: صنایع چینی ایران دانش پژوهش.
19. محمد‌‌حسن، زکی (1388)، هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمۀ محمد ابراهیم اقلیدی، تهران: انتشارات صدای معاصر.
20. محمد‌زاده میانجی، مهناز و قصاعی، حسین (1390)، «بررسی عوامل مؤثر بر ساخت زرین‌فام با تکیه بر دما و ضخامت لایۀ مینایی»، نشریۀ علوم و فناوری رنگ، سال پنجم، شمارۀ 1 (پیاپی 15)، ۳۵ـ۴۲.
21. مورگان، پیتر (1384)، «سفال خمیر سنگی ایرانی دوران سلجوقی، انواع و تکنیک‌ها» از مجموعۀ هنر اسلامی [ج7]،: سفال اسلامی، ناصر خلیلی (گردآوری)، ترجمۀ فرناز حایری، تهران: نشر کارنگ.
22. نیستانی، جواد و روح‌فر، زهره (1389)، ساخت لعاب زرین‌فام در ایران، تهران: انتشارات آرامانشهر.
23. نیکخواه، هانیه (1393)، واکاوی خاستگاه سفال زرین‌فام ایران(تحلیل و بازشناسی نماد‌گرایانه نقوش)، پایان‌نامه دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: دکتر محمد خزایی.
24. نیکخواه، هانیه (1390)، «نگاهی بر سفال زرین‌فام ایرانی»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 151، ۷۶ـ۸۶
25. واتسون، الیور (1382)، سفال زرین‌فام ایرانی، ترجمۀ شکوه ذاکری، تهران: انتشارات سروش.
26. Allan, James Wilson (1973), Islamic Ceramics. London: Ashmolean Museum Publishers.
27. Bahrami, Mehdi (1949), Gurgan Faiences, Cairo, La Scribe Egyptien, S.A.E.
28. Caiger-smith, Alan (1985), Lustre Pottery (Technique, tradition and innovation in lslam and the Western World), London: The Herbert Press.
29. Ettinghausen, R. (1936), Evidence for the identification of Kashan pottery, Ars Islamic, Vol: III.
30. Fehravari, Geza (2000), Ceramic of the lslamic world in the Tareq Raajb museum, London. New York: I.B. Tauris publisher.
31. --------- (1973), Islamic pottery a comprehensine study based on the Barlow Collection, London: Faber Limited 3 Queen Square London WCI.
32. Hornby, As. (1999), "Oxford Advanced Learner's Dictionary of Current English", Oxford university press.
33. Mason, R.B. (2004), Shine Like the Sun: Lustre- Painted and associated Wares: Typology in multidisciplinary study, Iran, Vol. 35, pp. 103-135.
34. Piccolpasso, C. (1980), The Three Books of the Potter's Art, Lightbown, R. & Caiger-Smith, A., (eds), 2Vol, London: Scolar Press.
35. Pradell, T. & et. al (2008), Technology of islamic Lustre. J Cult. Herit.
36. Ritter, H., Ruska, J., Wunderlich, R. (1935), Eine persische Beschreibung der Fayencetechnik von kaschan aus dem Jahre 700/130d Istanbuler Mitt.
37. http://searchcollection.asianart.org (access date: 2016/10/02).         
38. http://collections.vam.ac.uk (access date: 2016/03/03).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار