نگاره‌های ابوالحسن غفاری کاشانی اسنادی مصور از وجوه آشکار و پنهان بافته‌های عصر زندیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

 ابوالحسن غفاری افزون‌بر تاریخ‌نگاری، به تصویرگری نیز شهره است. نقاشی با رویکرد مستوفیگری موجب خلق آثاری از مضامین و شخصیت‌های تاریخی شد. درج امضا و نوشتار ذیل آثار او اهمیت دوچندانی در تاریخ هنر زندیه از یک‌سو و تاریخ هنر کاشان ازسویی دیگر دارد؛ بنابراین وجود توأمان دو حرفه و مهارت نقاشی و تاریخ‌نگاری، موجب خلق تصاویری مستند و قرارگیری نوشتار و تصویر در یک قاب شده است. تعدادی از آثار ابوالحسن غفاری نمایانگر طرح ‌بافته‌هایی از عصر زندیه است. شناخت طرح و نقش‌بافته‌های نیمۀ دوم سدۀ دوازدهم از دریچۀ آثار هنرمندی کاشانی، در این مقاله پی گرفته شده است. مطالعه، طبقه‌بندی و تحلیل طرح‌ها و نقوش منسوجات غیرجامگانی در آثار ابوالحسن غفاری هدف نوشتار حاضر است. چه طرح‌ها و نقوشی از بافته‌های عصر زندیه در نگاره‌های ابوالحسن غفاری قابل ‌مطالعه است؟ اهمیت آثار ابوالحسن غفاری در شناخت طرح و نقوش قالی عصر زندیه چگونه قابل تبیین است؟ داده‌های گردآمده از مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهدات موزه‌ای تحقیق کیفی پیش‌ رو با روشی توصیفی‌تحلیلی جمع و تدوین ‌شده است. نمونه‌ها به‌اقتضای دارا بودن منسوجات غیرجامگانی جمع‌آوری ‌و هشت عدد از آثار ابوالحسن غفاری بررسی شده است. دستاورد پژوهش آنکه بافته‌ها از منظر طرح و نقش، قطع و کاربرد در آثار ابوالحسن غفاری تنوع دارند. طرح‌ لچک‌ترنج در نگاره‌های دیدار کریم‌خان زند و وهبی افندی، شاه‌عباس دوم در دیدار با فرستادۀ گورکانیان هند در دو قطع قالیچه و پشتی، طرح محرابی در قالب سجاده در نگارۀ قاضی احمد، دو کناره با حاشیه‌های مداخل، دوستکامی و شیر و شکری در نگاره‌های میرمعزالدین و تاج‌بخشی نادرشاه شناسایی شد. دو جل در نگاره‌های قاضی عبدالمطلب و کریم‌خان زند سوار بر اسب و یک غاشیه در نگارۀ کریم‌خان زند جلودار خاصه مطالعه شد. درنهایت، دستاورد اصلی تحقیق درک ارتباط معنادار مضامین تاریخی و بافته‌ها از یک‌سو و شناخت پیوند دو پیشۀ ابوالحسن غفاری به‌عنوان نقاش و مستوفی ازسویی دیگر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Abu al-Hasan Khan Ghaffari Kashani’s Miniatures: Visual Documents for the Overt and Covert Aspects of Woven Products in the Zand Period

نویسنده [English]

  • Samaneh Kakavand
Associate Professor, Department of Carpet, Faculty of Applied Arts, University of Art, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction
Abu al-Hasan Khan Ghaffari Kashani, known as Sani’ al-Mulk, was an Iranian painter and historiographer in the Zand court. Ghaffari Kashani’s visual works hold significance in multiple spheres. First, they bridge the gap in visual sources on woven products of the Zand period. Second, some of his works link the visual history of the Zand era with the visual arts of Kashan in the second half of the 12th century AH (17th century AD). Third, the combination of the written and the visual, rooted in Ghaffari Kashani’s expertise in both historiography and painting and his reason for choosing historical themes, is one of the many characteristics that highlight the significance of studying his paintings. Given that Ghaffari Kashani’s paintings are marked with raqam (signatures), studying his works can reveal an array of information on the original woven products of the Zand period. As a number of his works showcase the designs of the woven products in the Zand era, this study aims to explore the designs and motifs of woven products in the Zand period in Kashani’s artworks. Accordingly, the designs and motifs of non-clothing textiles in Ghaffari Kashani’s works were categorized and analyzed. The main research questions are: What are the designs and motifs of woven products in Ghaffari Kashani’s miniatures? How can Ghaffari Kashani’s works contribute to identifying the designs and motifs of Persian rugs in the Zand period?
 
Research Method
This theoretical basic research sought to explore the overt and covert layers of non-clothing textiles in Ghaffari Kashani’s works in order to determine the characteristics of these woven products. In this descriptive-analytical study that a part of Zand art in its historical context was explored, the written and visual data were collected through library and documentary research. The observational field research was conducted online and at the Malek National Museum and Library in Tehran. A total of eight works by Ghaffari Kashani were selected through purposeful sampling, based on the criterion of non-clothing textiles. Accordingly, the miniatures selected for analysis were Karim Khan Zand with the Ottoman Ambassador Vehbi Effendi, Mirza Moez ad-Din, Abbas II of Persia and the Mughal Ambassador, Qazi Abd al-Mutallib, Karim Khan Zand with His Horse and Groom, Karim Khan Zand on Horseback, The Investiture of the Crown Prince Reza Qoli Mirza, by his Father, Nader Shah Afshar, and Portrait de Qazi Ahmad Ghaffari.
 Research Findings
Ghaffari Kashani’s works have a crucial role in identifying the traditional woven products of the Zand period. Designs, motifs, sizes, applications, and colors are among the characteristics that can be studied. Woven products in his works are depicted as cultural media similar to other visual elements in the paintings. The analysis revealed the following designs and motifs on woven products, excluding clothing, in the Zand period in Ghaffari Kashani’s works. There are two instances of lachak and toranj [medallion and corner] designs, befitting the theme of court. There are two instances of zarbaft jol [gold brocade cherry laurel] designs for the two high-level officials, namely Qazi Abd al-Mutallib and Karim Khan Zand. There is one instance of a ghayesheh with arabesque design, appropriate for the historical context of Naqsh-e Jahan Square and Rashti-style crochet, and Hamedan rug design in The Investiture of the Crown Prince Reza Qoli Mirza, by his Father, Nader Shah Afshar. Finally, there is a mehrab design, fit for the mystical atmosphere, in Portrait de Qazi Ahmad Ghaffari.
Two instances of side carpets, a rug, two jols, a ghayesheh, and a prayer rug were half visible in the selected works. The woven works in miniatures of Mirza Moez al-Din and The Investiture of the Crown Prince Reza Qoli Mirza, by his Father, Nader Shah Afshar may have been parts of the margins of rugs.
The color of the rug in Abbas II of Persia and the Mughal Ambassador is reminiscent of the colorful pattern of Polish rugs. The yellow color on the jols in the miniatures of Qazi Abd al-Mutallib and Karim Khan Zand represents gold brocades. Moreover, the color of the ghayesheh in Karim Khan Zand and his Groom typifies the color fit for the historical context of Naqsh-e Jahan. The margins of the rug in The Investiture of the Crown Prince Reza Qoli Mirza, by his Father, Nader Shah Afshar indicate the colors of Hamedan’s rugs. The prayer rug in Portrait de Qazi Ahmad Ghaffari has its natural color--i.e., its fabric is not dyed.
The themes and woven products seem interrelated. The themes were linked with the figures or the historical events illustrated in the miniatures. They demonstrate Ghaffari Kashani’s both roles as a court secretary (mustawfi) and a painter. This also indicates a meaningful relationship between the designs of the rugs and the themes of the works.
The design styles of Kashan, Rasht (crochet), and Hamedan were observed in Abbas II of Persia and the Mughal Ambassador, Karim Khan Zand with His Horse and Groom, and The Investiture of the Crown Prince Reza Qoli Mirza, by his Father, Nader Shah Afshar. Overall, four of the selected works depict designs and motifs found on loom-made woven products: Mirza Moez al-Din, Portrait de Qazi Ahmad Ghaffari, Abbas II of Persia and the Mughal Ambassador and The Investiture of the Crown Prince Reza Qoli Mirza, by his Father, Nader Shah Afshar. From a historical viewpoint, the subject matter of these miniatures was selected from the Safavid, the Afsharid, and the Zand periods.
Conclusion
Like other visual elements in Ghaffari Kashani’s works, woven products function as media conveying historical concepts. In addition to the meaningful relationship of the woven products and the themes of the works, the relationship of the woven products with certain occupations in the Zand period was another finding in this study. This notion was evident in Karim Khan Zand with His Horse and Groom as the designed ghayeshe portrays the occupation of ghayeshehbari during Karim Khan Zand’s rule. The woven products depicted in the works of Ghaffari Kashani varied in designs and motifs, sizes, applications, and colors. The results showed that although Ghaffari Kashani was more reputed as the court secretary (mustawfi), he attempted to incorporate history in his paintings. The historical figures and events, as the subject matters of his works, along with addition of written descriptions on his paintings, indicated the link between his official profession (historiography) and his side job (painting). To sum up, the analysis of Ghaffari Kashani’s works revealed useful information about the designs, motifs, applications, sizes, and the colors of woven products and non-clothing textiles in the Zand period. Moreover, it shed light on the place of origin of the woven products during the Zand era: Kashan and Hamedan for loom-made products and Rasht for crochet. The Safavid, the Afsharid, and the Zand periods were the historical periods and Kashan, Isfahan, Shiraz, the environs of Kabul, and the route to the Mughan Plain were the geographical centers in the selected paintings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Zand period
  • Abu’l Hasan Ghaffari Kashani
  • Kashan textiles
  • designs and motifs in non-clothing textiles
 آژند، یعقوب. (1398). از عاق پدر تا حاق پسر؛ کارستان هنری ابوالحسن مستوفی غفاری (حدود 1145ـ1212 هجری). مطالعات عالی هنر، ۱(1)، 7ـ۱۷.
اذکائی، پرویز. (1372). درگزین تا کاشان. چ1. تهران: مؤلف.
استرآبادی، میرزا مهدی‌خان. (1387). درۀ نادره (تاریخ عصر نادرشاه). به اهتمام سید جعفر شهیدی. چ۴. تهران: علمی و فرهنگی.
اعتمادزاده (به‌آذین)، محمود. (2536). قالی ایران. چ۲. تهران: فرانکلین و شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
پاکباز، رویین. (1383). دائرة‌المعارف هنر (نقاشی، پیکره‌سازی، گرافیک). چ۴. تهران: فرهنگ معاصر.
پرهام، سیروس. (1371). دست‌بافت‌های عشایری و روستایی فارس. به همکاری سیاوش آزادی. تهران: مؤسسۀ انتشاراتی امیرکبیر.
پرهام، سیروس. (1375). شاهکارهای فرش‌بافی فارس. چ۱. تهران: سروش.
پرهام، سیروس. 1399. فرش و فرش‌بافی در ایران. چ۱. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
تقوی بلسی، مظفر، و روشناس، محمد امید. (1390). مبانی کاربردی هنرهای تجسمی. چ۱. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران.
تناولی، پرویز. (1377). جل‌های عشایری و روستایی ایران. چ۱. تهران: یساولی.
جمال‌زاده، محمدعلی. (1399). گنج شایگان. چ۱: تهران: علم.
چیت‌سازیان، امیرحسین. (1388). نگاهی به تاریخ درخشان فرش کاشان. چ1. تهران: سروش.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن. (1388). فارس‌نامۀ ناصری. تصحیح و تحشیه از منصور رستگار فسایی. چ۴. تهران: امیرکبیر.
حصوری، علی. (1385). مبانی طراحی سنتی در ایران. چ۲. تهران: چشمه.
داعی‌الاسلام، محمدعلی. 1362. فرهنگ نظام. چ۲. تهران: دانش.
دیماند، موریس اسون. (1365). راهنمای صنایع اسلامی. ترجمۀ عبدالله فریار. چ۲. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دیولافوآ، مادام ژان. (1385). ایران کلده و شوش. ترجمۀ علی‌محمد فره‌وشی. با تجدیدنظر بهرام فره‌وشی. چ۷. تهران: دانشگاه تهران.
ریاحی، محمدامین. (1368). سفارت‌نامه‌های ایران (گزارش‌های مسافرت و مأموریت سفیران عثمانی در ایران). چ۱: تهران: توس.
ژوله، تورج، و پرهام، سیروس. (1400). گنجینۀ ملی فرش ایران. چ۱: تهران: یساولی.
سمسار، محمدحسن. (1343). اهمیت اسب و تزیینات آن در ایران باستان. هنر و مردم، شمارۀ 20، 32ـ۴۲.
سهیلی خوانساری، احمد. (1355). پنج ابوالحسن نقاش در یک قرن. هنر و مردم، شمارۀ 169 و 170، 61ـ۶۵.
صوراسرافیل، شیرین. (1375). فرش همدان. چ۱. تهران: مینا.
عبدی، ناهید. (1401). ابوالحسن مستوفی از ورای متن و تصویر. رهپویۀ هنرهای صناعی، شمارۀ 3، 71ـ۸۳.
غفاری کاشانی، ابوالحسن. (1369). گلشن مراد. به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، چ1. تهران: زرین.
کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی. (1376). آثار و احوال نقاشان قدیم ایران. چ۱. تهران: مستوفی.
موسوی نامی اصفهانی، میرزا محمدصادق. (1390). تاریخ گیتی‌گشا در تاریخ زندیه. با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی. چ۵. تهران: اقبال.
نراقی، حسن. (1343). قالی کاشان. هنر و مردم، شمارۀ 19، 19ـ۲۳.
نراقی، حسن. (1343). قالی کاشان در قرن کنونی. هنر و مردم، شمارۀ 20، 9ـ۱۶.
وحید قزوینی، محمدطاهر. (1329). عباس‌نامه. تصحیح و تحشیۀ ابراهیم دهگان. چ۱. اراک: داوودی (فردوسی سابق).
ورهرام، غلامرضا. 1385. تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر زند. چ۱. تهران: معین.
هانگلدین، آرمن. 1375. قالی‌های ایرانی. ترجمۀ اصغر کریمی. چ۱. تهران: یساولی.
Diba, I., & Ekhtiar. M. (1999). Royal Persian Paintings: The Qajar Epoch 1785-1925, the Brooklyn Museum of Art.
URL1. https://www.davidmus.dk/islamic-art/miniature-paintings/item/992 (Access date: 2024/01/19)
URL2. https://www.brooklynmuseum.org/opencollection/archives/image/55267 (Access date: 2024/01/19)
URL3. https://recherche.smb.museum/detail/187511/miniaturmalerei (Access date: 2024/01/23)
URL4. http://malekmuseum.org/artifact/ (Access date: 2024/01/20)
URL5. https://collections.vam.ac.uk/item/O146834/carpet-border-fragment-unknown/(Access date: 2024/01/29)
URL6. https://images.metmuseum.org/CRDImages/is/original/DP-14131-001.jpg/(Access date:2023/11/22)
URL7. https://russinfo.in/blog/blog/afanasy-nikitin/ (Access date:2024/02/10)
URL8. http://malekmuseum.org/artifact/(Access date: 2024/01/29)
URL9. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3c/Rustam_Khan_Zand.png/(Access date: 2024/01/29)
URL10. https://arrecaballo.es/siglo-xviii/imperio-persa-siglo-xviii/el-ascenso-de-karim-khan-y-los-zands-1-747-63/ (Access date: 2023/12/04)
URL11. https://www.art.com/products/p56011484521-sa-i11224649/portrait-of-karim-khan-zand-on-horseback.htm/ (Access date: 2023/11/06)
URL12. https://collections.mfa.org/download/13926/ (2024/02/04)
URL13. https://drouot.com/en/l/20006596-portrait-de-qazi-ahmad-ghaffar (Access Date: 2023/10/23)
URL14. https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/ (Access date: 2024/01/25)
References
Abdi, N. (2022). Abul Hasan Mostofi from Beyond Text and Image. Industrial Arts, 2(1), 71-83. doi: 10.22034/rac.2022.254559. [In Persian]
Astarābādī, M. (1962). Dorra-ye nāderi, ed. S. J. Šahīdī, Tehran: elmifarhangi. [In Persian]
Azhand, Y. (2019). Life and Achievements of Abul -Hasan Ghaffari Mustawfi. advanced studies of Art,1: 7-17. [In Persian].
Azkai. P. 2013. Dargazin to Kashan. Kashan: SurehTamasha Pub. [In Persian]
Chitsazian, A.H. (2009). Kashan Carpet, Its History & Splendor. Sorush Press: Tehran. [In Persian]
Da'i ul-Islam, M.A. (1983). Farhang e Nizam, Tehran: Danesh. [In Persian]
Diba, I., & Ekhtiar, M. (1999). Royal Persian Paintings: The Qajar Epoch 1785-1925, the Brooklyn Museum of Art.
Dieulafoy, J. (2006). Iran, Kaldeh & Susa, Tranlated by Ali Muhammad Farahvashi. Tehran: Tehran university. [In Persian]
Dimand, M.S. (2004). A Handbook of Muhammadan Art, translated by Abdollah Faryar. Tehran: Elmifarhangi. [In Persian]
Etemadzadeh (Behazin), M. (1978). Iranian carpet. Tehran: Franklin and Pocket Books Joint Stock Company. [In Persian]
FASĀʾĪ ḤOSAYNĪ, Ḥ. M. Ḥ. (2009). FĀRS-NĀMA-YE NĀṢERĪ, a history and geography of the province of Fārs. Tehran: Amir kabir. [In Persian]
Ghaffari Kashani, A. H. (1990). Gulshan Murad, Tehran: Zarin. [In Persian]
Hangeldin, A. (1996). Persian Rugs and Carpets. Translated by asqar karimi. Tehran: Yassavoli. [In Persian].
Hasuri, A. (2002). Foundations of Traditional Design. Tehran: Cheshmeh. [In Persian]
Jamalzadeh, M. A. (2019). Shaygan's treasure. Tehran: Elm. [In Persian]
Jule, T., & Parham, C. (2021). The national treasure of Persian carpets. Tehran: Yassavoli. [In Persian]
Karimzadeh Tabrizi, M. A. (1997). The lives & art of old painters of Iran. Tehran: Mostowfi. [In Persian]
Mousavi Nami Esfahani, M. (2011).Tārikh-e Gitigosha Dar Tārikh-e Zandieh. Tehran: Eghbal. [In Persian]
Naraghi, H. (1964). Kashan carpet. Art and people magazine, No. 19: 23-19. [In Persian]
Naraghi, H. (1964). Kashan carpet in the current century. Art and people magazine, No. 20: 16-9. [In Persian]
Pakbaz, R. (2004). Encyclopedia of the art of painting, sculpture, graphics. Tehran: Contemporary Culture. [In Persian]
Parham, C. (1996). Masterpieces of Fars Rugs.Tehran: Soroush. [In Persian]
Parham, C. (1999). Nomadic and rural handicrafts of Fars. Tehran: Amirkabir Publications. [In Persian]
Perham, C. (2019). Carpet and carpet weaving in Iran. Tehran: The center of the great Islamic encyclopedia. [In Persian]
Riahi, M. A. (1989). Iranian embassy letters (travel reports and missions of Ottoman ambassadors in Iran). Tehran: Tos. [In Persian]
Semsar, M. H. (1964). The importance of horse and its decorations and the traditional Iran, Art and people magazine, No.20:32-42. [In Persian]
Soheili Khansari, A. (1976). Five Abolhasan painters in one century. Art and people magazine, No. 169 – 170: 61-65. [In Persian]
Suresrafil, S. (1996). Hamadan carpet. Tehran: Mina. [In Persian]
Tanavoli, P. (1998). Horse & Camel Trappings from Tribal Iran.Tehran: Yesavali. [In Persian]
Taqavi Belsi, M., & Roshanas, M. O. (2011). The Practical Principles Of visual arts. Tehran: Academic Jahad Publications (Tehran branch). [In Persian]
Vahid Qazvini, M. T. (1950). Abbas nameh. Arak: Davoudi (former Ferdowsi). [In Persian]
Warharam, G.R. (2006). The Political and social history of Iran in the Zand Period. Tehran: Moin. [In Persian]
URL1.https://www.davidmus.dk/islamic-art/miniature-paintings/item/992 (Access date: 2024/01/19)
URL2. https://www.brooklynmuseum.org/opencollection/archives/image/55267 (Access date: 2024/01/19)
URL3. https://recherche.smb.museum/detail/187511/miniaturmalerei (Access date: 2024/01/23)
URL4.http://malekmuseum.org/artifact/ (Access date: 2024/01/20)
URL5. https://collections.vam.ac.uk/item/O146834/carpet-border-fragment-unknown/(Access date: 2024/01/29)
URL6.https://images.metmuseum.org/CRDImages/is/original/DP-14131-001.jpg/(Access date:2023/11/22)
URL7.https://russinfo.in/blog/blog/afanasy-nikitin/ (Access date:2024/02/10)
URL8. http://malekmuseum.org/artifact/(Access date: 2024/01/29)
URL9. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3c/Rustam_Khan_Zand.png/(Access date: 2024/01/29)
URL10. https://arrecaballo.es/siglo-xviii/imperio-persa-siglo-xviii/el-ascenso-de-karim-khan-y-los-zands-1-747-63/ (Access date: 2023/12/04)
URL11. https://www.art.com/products/p56011484521-sa-i11224649/portrait-of-karim-khan-zand-on-horseback.htm/ (Access date: 2023/11/06)
URL12. https://collections.mfa.org/download/13926/ (2024/02/04)
URL13. https://drouot.com/en/l/20006596-portrait-de-qazi-ahmad-ghaffar (Access Date: 2023/10/23)
URL14. https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary/ (Access date: 2024/01/25)