مطالعۀ نقش تدریس میرزا علی‌اکبرخان مزین‌الدوله در مدرسۀ دارالفنون در دورۀ قاجار

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسنده

دانشیار گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران

چکیده

در زمان قاجار یکی از هنرمندان تأثیرگذار بر نقاشی دوران قاجار میرزا علی‌اکبرخان نطنزی معروف به مزین‌الدوله از اهالی شهر هنرپرور کاشان است. مزین‌الدوله شاگرد هنرمند بزرگ دوران انگر بود و در مدرسۀ هنرهای زیبای پاریس آموزش دیده بود. با توجه به اهمیت نقش مزین‌الدوله و سال‌ها تدریس در دارالفنون و پرورش شاگردانی چون میرزا ابوتراب غفاری، اسماعیل جلایر، مصورالملک و کمال‌الملک، به زندگی و آثار او، تدریس در دارالفنون و معرفی شاگردان برجسته‌اش پرداخته می‌شود. در جست‌وجوی این مسئله ابتدا آموزش نقاشی آکادمیک قاجار در دارالفنون، نقش مزین‌الدوله در تدریس هنر نقاشی، شاگردان او و به‌خصوص کمال‌الملک بررسی می‌شود. هدف این پژوهش پی بردن به نقش تدریس میرزا علی‌اکبرخان مزین‌الدوله در دارالفنون و هنرمندان یادشده در دورۀ قاجار است. سؤال پژوهش به این شرح است نقش میرزا علی‌اکبرخان مزین‌الدوله به‌عنوان معلم و نقاش در مدرسۀ دارالفنون چه بود؟ روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و بررسی نمونه‌های موزه‌ای انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مدرسۀ دارالفنون و آموزش رشتۀ نقاشی نقش مهمی در رشد هنر این داشته است. نقش مزین‌الدوله به‌عنوان مدیر، معلم و هنرمندی توانا حائز اهمیت است. او با مدیریت قاطع و آموزش زبان و نقاشی در دارالفنون جایگاه این هنر را ترقی بخشیده است. در عرصۀ نقاشی، منظره‌سازی و هنرمندی، چیره‌دست بوده است که با تأثیرپذیری از هنرآکادمیک اروپایی، نسلی درخشان برای هنر نقاشی ایران تربیت کرده است. او آموزش نقاشی آکادمیک به‌شیوۀ غربی در ایران قاجار را پایه‌گذاری کرد. سابقۀ تدریس و مدیریت قوی در دارالفنون، هنرمندی پرمایۀ آموزش هنری و تربیت نسل درخشان نقاشی، تدریس زبان فرانسه، موسیقی و نقاشی از این هنرمند اسطوره‌ای از آموزش در دوران قاجار می‌سازد که تکرارناپذیر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of Mirza AliAkbar Khan Mozayan al-Dawlah’s Role in Darol-Fonun School in the Qajar Period

نویسنده [English]

  • Elaheh Panjehbashi
Associate Professor, Department of Painting, Faculty of Art, Al-zahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

 
During the Qajar period, one of the influential painters was Mirza Ali Akbar Khan Natanzi, known as Mazin al-Dawlah, a resident of Kashan. Mazin al-Dawlah, a student of the great artist of the Unger era, was educated at Paris School of Fine Arts. Due to Mazin al-Dawlah’s significant role and teaching in Dar al-Fonun as well as his upbringing of students such as Mirza Abutrab Ghaffari, Ismail Jalayer, Musur al-Molk and Kamal al-Mulk, his life and works are worth discussing. To this end, first the teaching of academic painting in Dar al-Fonun in the Qajar era and Mazin al-Dawlah’s role are examined. The purpose of this study is to find out the role of Mirza Ali Akbar Khan Mazin al-Dawla's teaching in Dar al-Fonun as well as the mentioned artists. The research question is: what was the role of Mirza Ali Akbar Khan Mazin al-Dawlah as a teacher and painter in the Dar al-Fonun school? Research deploys a descriptive-analytical method involving library resources and museum samples. The results of this study show that the Dar al-Fonun school and the teaching of painting have played an important role in the development of Qajar art, and Mazin al-Dawla- as a manager, teacher, and talented artist- has proved so important to this growth. He, as a master in the field of landscape painting and artistry, has been influenced by European academic art and accordingly trained a brilliant generation of Iranian painters. He established the Western style of academic painting in Iran in the Qajar era. His teaching and management experience in Dar al-Fonun as well as his training of the brilliant generation of painters along with his teaching of French and of music have made this artist a legendary figure in the Qajar period that is unrepeatable

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • Ali Akbar Khan Mazin al-Dawlah
  • painting
  • Dar al-Fonun
  • Scenery
  1.  

    1. آدمیت، فریدون (1348)، امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
    2. افضل‌الملک، غلامحسین (1361)، افضل التواریخ، منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، تهران: تاریخ ایران.
    3. آژند، یعقوب (1392)، نگارگری ایران، ج2، تهران: سمت.
    4. ـــــــ (1391)، اسماعیل جلایر (گلستان هنر 3)، تهران: پیکره.
    5. بامداد، مهدی (1347)، شرح حال رجال ایران در قرن 12، 13 و 14ق، تهران: زوار.
    6. پاکباز، رویین (1379)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: نارستان.
    7. پورثانی، مریم (1398)، مشاهیر کتاب‌آرایی ایران میرزا ابوتراب غفاری کاشانی، تهران: خانۀ کتاب.
    8. خلخالی، سید محی‌الدین و تقدیری، سعید (1391)، «مقدمه‌ای بر معرفی دارالفنون و اقدامات امیرکبیر»، پیام بهارستان، سال پنجم، شمارۀ ۱۸، ۴۷۹ـ۵۱۱.

     

    1. ذکا، یحیی (1378)، «میرزا ابوالحسن‌خان غفاری کاشانی مؤسس نخستین هنرستان نقاشی ایران»، ایران‌نامه، شمارۀ 67، 552ـ556.
    2. روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه سالور (1374)، ایرج افشار و مسعود سالور، تهران: اساطیر.
    3. روزنامۀ دولت علّیه ایران، شمارۀ 5670، مورخ 15 ذی‌الحجه 1281، ص7.
    4. ریاضی، محمدرضا (1395)، کاشی‌کاری قاجاری، تهران: یساولی.
    5. رسولی‌پور، مرتضی (13۹۷)، «میراث علی‌اکبرخان نقاش‌باشی (مزین‌الدوله) در آموزش، فرهنگ و هنرهای نوین ایران»، آرشیو ملی، سال چهارم، شمارۀ 13، 60ـ100.
    6. سرمدی، عباس (1379)، دانشنامه هنرمندان ایران و اسلام، تهران: هیرمند.
    7. سعیدی، حوریه (1379)، «مقدمه‌ای بر سیر تحول تدوین کتاب‌های تاریخ در مدارس از تأسیس دارالفنون تا پایان دورۀ پهلوی اول 1320 ش»، تاریخ معاصر ایران، شمارۀ 12ـ13، 62ـ65.
    8. صفایی، ابراهیم (1355)، گزارشی از دارالفنون، شمارۀ 7ـ8، 364ـ374.
    9. عمیدی نوری، ابوالحسن (1381)، یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار (تحولات نیم قرن تاریخ معاصر ایران از نگاه ابوالحسن عمیدی)، مختار حدیدی و جلال فرهمند، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
    10. فلور، ویلم و دیگران (1381)، نقاشی و نقاشان دورۀ قاجار، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
    11. قاضی‌ها، فاطمه (1394)، ناصرالدین‌شاه قاجار و نقاشی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران.
    12. کشمیرشکن، حمید (1393)، کنکاشی در هنر معاصر ایران، تهران: نظر.
    13. کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی (1363)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، لندن: مستوفی.
    14. ـــــــ (1370)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، ج3، لندن: مستوفی.
    15. محبوبی اردکانی، حسین (1378)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید ایران، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
    16. ـــــــ (1370)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج3، تهران: دانشگاه تهران.
    17. معتمدی، اسفندیار (1382)، «کتاب‌های درسی در ایران از تأسیس دارالفنون تا انقلاب اسلامی 1230ـ1357»، تاریخ معاصر ایران، شمارۀ 27، 111ـ138.
    18. میرزا آقاخان (1353)، «تاریخچه‌ای از دارالفنون»، وحید، شمارۀ 135، 978ـ987.
    19. معیرالممالک، دوستعلی‌خان (1361)، رجال عهد ناصری، تهران: تاریخ ایران.
    20. هاشمیان، احمد (1385)، «نخستین رئیسان مدرسۀ دارالفنون»، گنجینۀ اسناد، دورۀ 16، شمارۀ 2، 200ـ207.
    21. یادنامه کمال‌الملک (1379)، علی دهباشی، تهران: به‌دید.
    22. یغمایی، اقبال (1379)، مدرسۀ دارالفنون، تهران: سروا.
    23. URL1:malekmuseum.org(بازیابی‌شده در تاریخ 28/11/1399)
    24. Diba, Layla and Maryam S-Ekhtiar (1999), Royal Persian Paintings: The Qajar Epoch 1785-1925 Hardcover, NewYork: Broklyn Museum of Art