توصیف و تحلیل علمی نسخه‌ای دیگر از وافی به کتابت عالم برجسته ملا محمدحسن ناصحی طاهرآبادی

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران،

2 دانش‌آموختۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان

چکیده

نسخه‌های خطی در شمار مهم‌ترین میراث مکتوب علمی، فرهنگی و هنری بشر با اطلاعات تاریخی، مذهبی، ادبی، فرهنگی و هنری است. مرحوم ملا محمدحسن ناصحی طاهرآبادی یکی از علمای مشهور طاهرآباد کاشان بوده که در زهد و ورع و تقوا و فقاهت شهرۀ خاص و عام بوده است؛ ولی متأسفانه از ایشان، جز یک نسخۀ خطی از کتاب وافی مرحوم علامه فیض کاشانی، اثر دیگری باقی نمانده است. این اثر به هنر خوش‌نویسی، کتابت و همچنین تسلط به زبان و خط عربی و وسعت دایرۀ اطلاعاتی ایشان از دانش‌های قرآنی، حدیثی و فقهی دلالت دارد. ازاین‌رو نگارندگان کوشیده‌اند تا ضمن معرفی اجمالی علامه فیض و کتاب وافی ایشان، با روش توصیفی‌تحلیلی به بررسی و تحلیل محتوایی عناصر کتاب‌شناختی نسخۀ خطی مرحوم ملا محمدحسن ناصحی طاهرآبادی نیز پرداخته و بدین وسیله اطلاعات کتاب‌شناسی این اثر مورد نقد و بررسی قرار گیرد. پژوهش‌ها نشان داد که ملا محمدحسن، در رونویسی نسخۀ وافی، بسیار روشمند عمل کرده؛ به‌گونه‌ای که برای تصحیح اغلاط، سعی کرده تا از روش‌های متنوعی بهره بگیرد؛ همچنین با توجه به متن نسخه، می‌توان به دقت نظر و امانتداری ملا محمدحسن در استنساخ این نسخه پی برد. از سویی، تحلیل کتاب‌شناختی این نسخه می‌تواند تا حدودی، گزارشگر مشخصات سبک نگارش عصر کاتب و اختصاصات سبکی دورۀ وی باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Description and an Analysis of another \Version of Wafi Written by the Eminent Scholar Mullah Mohammad Hassan Nasehi Taherabadi

نویسندگان [English]

  • Reza Shajari 1
  • Elham Arabshahi Kashi 2
1 Associate Professor of Persian Literature, University of Kashan kashan, Iran
2 PhD. of Persian Literature, University of Kashan, kashan, Iran
چکیده [English]

Manuscripts are among the most important written scientific, cultural, and artistic heritage of mankind communicating historical, religious, literary, cultural, and artistic information. The late Mullah Mohammad Hassan Nasehi Taherabadi was one of the famous scholars of Taherabad, Kashan, who acquired a reputation in asceticism, piety and jurisprudence. Unfortunately, there is nothing left from his works except for a manuscript of Al Wafi- a book by the late Allameh Feyz Kashani. This work indicates features such as calligraphy his mastery of Arabic as well as the breadth of his knowledge of the Quran, hadith, and jurisprudence. Therefore, the authors have tried to briefly introduce Allameh Feyz and his book Wafi by descriptive and analytical methods to study and analyze the content of the bibliographic elements of the manuscript of the late Mullah Mohammad Hassan Nasehi Taherabadi and to review the bibliographic information of this work. Studies have shown that Mullah Mohammad Hassan has been very methodical in transcribing the Wafi version in such a way that he has tried to use various methods to correct mistakes; furthermore, it is possible to understand the accuracy and trustworthiness of Mullah Mohammad Hassan in reproducing this version. On the other hand, the bibliographic analysis of this version can, to some extent, report on the characteristics of the writing style of the scribe in that era and the stylistic features of his period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Feyz Kashani
  • Al-Wafi
  • Manuscript
  • Mullah Mohammad Hassan Nasehi
  • Taherabad
  1.  

    1. آراسته، منوچهر (1393)، بررسی کتاب‌های چاپ سنگی ایران دورۀ محمدشاه تا اواسط دورۀ ناصری، موجود در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی از بعد ویژگی‌های کتاب‌شناسی، نسخه‌شناسی، قواعد فهرست‌نویسی و ساختار مارک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اطلاعات، کتابداری و دانش‌شناسی دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، استاد راهنما: اسدالله آزاد.
    2. اسکندری، کلثوم (1394)، بررسی عناصر نسخه‌شناسی و کتاب‌آرایی در جنگ‌ها و مجموعه‌های خطی موجود در کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد ایران‌شناسی‌ـ نسخه‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین‌المللی امام رضا(ع)، استاد راهنما ابوالفضل حسن‌آبادی.
    3. اسماعیلی طاهری، حسن (1388)، فرهنگ طاهرآباد، کاشان: نشر مرسل.
    4. افشار، ایرج (1393)، کاغذ در زندگی و فرهنگ ایرانی، ج۲، تهران: میراث مکتوب.
    5. براتی، محمدرضا (1387)، مبانی عرفانی در دیوان اشعار فیض کاشانی، مجله تخصصی مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی دانشگاه کاشان، سال چهارم، شمارۀ ۴ و ۵، 5ـ27.
    6. بنی‌اقبال، ناهید و همکاران (1393)، «تحلیل کتاب‌شناختی نسخه‌های خطی فارسی دورۀ صفویه با تأکید بر ویژگی‌های کتابتی و نوع خط»، مجله دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)،
      دورۀ 7، شمارۀ 27، 17ـ30.
    7. بهادری، رؤیا و بحرالعلومی، فرانک (1396)، «شناسایی رنگینه‌ها و رنگ‌دانه‌های به‌کاررفته در تزیینات و مرکب نسخ خطی قرآنی دورۀ صفوی»، فصلنامه گنجینۀ اسناد، سال بیست‌وهفتم، دفتر اول، 104ـ125.
    8. پاشایی، ژیلا (1393)، «ظهور نقش‌مایۀ ماهی آیین مِهر در مُهرهای دورۀ قاجار و فلوس‌های دورۀ صفوی و قاجار»، فصلنامه گنجینه اسناد، سال بیست‌وچهارم، شمارۀ 2 (پیاپی 94)، 106ـ137.
    9. پاشایی، ژیلا و جباری، صداقت (1391)، «ظهور نقوش انسانی در مهرهای دورۀ قاجار (با تأثیرپذیری مهرها از سکه‌ها و مدال‌های آن دوره)»، مجله علمی‌پژوهشی گنجینه اسناد، شمارۀ 88، 88ـ107.
    10. پورممتاز، علیرضا (1380)، کاغذ، شهره مدرسی تهرانی زیرنظر محمد رنجبری، تهران: خانه کتاب ایران.
    11. ترابی قریه‌علی، سید ابوالحسن (1395)، تصحیح انتقادی نسخه خطی ترجمه فارسی نورالدین اخباری از حقایق ملامحسن فیض کاشانی (1007ـ۱۰۹۱ق)، رساله دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، استاد راهنما: علی‌محمد پشت‌دار.
    12. حسینی اشکوری، سید جعفر (1394)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه و مرکز اسناد آستان محمدهلال بن علی بن ابیطالب(ع)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات (سازمان اوقاف و امور خیریه).
    13. حیدری‌فرد، جابر (1394)، بررسی شاخصه‌های ساختاری و محتوایی اسناد شرعی فارس در دوران قاجار بر اساس اسناد موجود در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ایران‌شناسی‌ـ نسخه‌شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین‌المللی امام رضا(ع)، استاد راهنما: ابوالفضل حسن‌آبادی.
    14. خاتمی، احمد و اصغری طرقی، مژگان (1391)، «سایۀ نثر قاجار بر شیوۀ نگارش فارسی امروز»، مجله ادب فارسی، دورۀ 2، شمارۀ 2 (پیاپی 10)، 21ـ43.
    15. سبحانی صدر، حمید (1398)، حدیث فیض: سیری در زندگی، اندیشه و آثار ملامحسن فیض کاشانی، قم: واژه‌پرداز اندیشه.
    16. سلمانی آرانی، حبیب‌الله (1375)، سیمای کاشان (کانون فضیلت)، قم: نشر بشیر.
    17. ــــــ (1391)، مفاخر آران (شرح حال عالمان، مبلغان و طلاب شهید دفتر اول)، سازمان حج و اوقاف و امور خیریه، تهران: اسوه.
    18. ــــــ (۱۳۹۹)، فهرست اعلام ولایات ثلاث (کاشان، نطنز، آران و بیدگل)، سازمان اوقاف و امور خیریه، تهران: نشر اسوه.
    19. شاملی، نصرالله و بناییان اصفهانی، علی (1388)، «روش فیض کاشانی در شرح احادیث غیر فقهی بر اساس کتاب الوافی»، نشریۀ علوم حدیث، سال چهاردهم، شمارۀ ۲، 124ـ141.
    20. شفیعی، سعید (1387)، «اتحاد عقل و نقل و شهود در اندیشۀ فیض کاشانی»، مجله تخصصی مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی دانشگاه کاشان، سال چهارم، شمارۀ ۴ و ۵، 110ـ133.
    21. صادق‌زاده وایقان، علی (1397)، «سهم و جایگاه کاشان در حوزۀ نسخه‌های خطی اسلامی ایران و عراق»، نشریه کاشان‌شناسی، شمارۀ 12 (پیاپی20)، 45ـ۶۲.
    22. عاطفی، افشین (1389)، بزرگان کاشان، ج۳، قم و کاشان: افق فردا و مرسل.
    23. عباسی، جواد و همکاران (1395)، «شناسایی مواد و رنگ‌دانه‌های به‌کاررفته در نقاشی‌های دیواری مجموعه باغ و عمارت تاریخی رحیم‌آباد بیرجند»، نشریۀ پژوهه باستان‌سنجی، سال دوم، شمارۀ ۲، 63ـ76.
    24. عبدامین، مجید (1394)، «مجموعه عرایض و نامه‌های اشخاص به ناصرالدین شاه»، پیام بهارستان، سال هشتم، شمارۀ 26، 85ـ118.
    25. فریدونی، علی و عمادی، مرجان (1390)، «بررسی عناصر فهرست نویسی نسخه‌های خطی و تعاریف آن‌ها»، نشریۀ الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مراکز اسناد آستان قدس رضوی، شمارۀ 12و 13، 1ـ24.
    26. فهیمی‌تبار، حمیدرضا (1387)، «تفسیر صافی و زمینه‌های اجتهاد در آن»، مجله تخصصی مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی دانشگاه کاشان، سال چهارم، شمارۀ ۴ و ۵، 315ـ359.
    27. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1387)، معتصم الشیعة فی احکام الشریعه، تحقیق مسیح توحیدی وحدت، به اشراف محمد امامی کاشانی، تهران: المدرسة العلیا للشهید المطهری.
    28. کریمی، شهلا و فرزام، فریبا (1397)، «درآمدی بر تعیین اصالت در نسخه‌های خطی»، آرشیو ملی، سال چهارم، شمارۀ ۱ (پیاپی ۱۳)، 160ـ177.
    29. مافی تبار، آمنه و کاتب، فاطمه (1397)، «بازیابی طرح و نقش پارچه‌های عصر فتحعلی‌شاه قاجار با استفاده از پیکرنگاری درباری»، دوفصلنامه علمی‌ترویجی پژوهش هنر، سال هشتم، شمارۀ 15، ص87ـ107.
    30. محمودی، رقیه و همکاران (1397)، «مقایسۀ ویژگی‌های انواع کاغذ مورد استفاده در تولید سند (از قاجار تاکنون)»، فصلنامه آرشیو ملی، سال چهارم، شمارۀ ۳ (پیاپی 15)، 144ـ169.
    31. موحدی محب، عبدالله (1387)، «نگاهی به فیض گذری بر وافی»، مجله تخصصی مرکز پژوهشی کاشان‌شناسی دانشگاه کاشان، سال چهارم، شمارۀ ۴ و ۵، 49ـ69.
    32. میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق و پورمند، حسنعلی (1390الف)، «بررسی شیوه‌های حکاکی و مهرکنی در دورۀ قاجار»، نشریه نگره، دورۀ 6، شمارۀ 20، 59ـ67.
    33. ـــــــ (۱۳۹۰ب)، «پیشینه و روش‌شناسی در دانش مهرشناسی اسلامی در ایران»، پیام بهارستان، سال سوم، شمارۀ 12، 374ـ385.
    34. ناصحی طاهرآبادی، ملا محمدحسن (1325ق)، نسخۀ دست‌نویس از جزء 5 و 6 کتاب وافی مرحوم ملامحسن فیض کاشانی (نسخه مخطوط)، طاهرآباد کاشان.
    35. نصرآبادی اصفهانی، میرزا محمدطاهر (1317)، تذکرۀ نصرآبادی، تصحیح وحید دستگردی، تهران: چاپ ارمغان.
    36. نقوی، سوگند وخنجری، رضا (1394)، «معرفی پنج نسخه خطی قاجاری متعلق به مؤسسه و کتابخانه موزه ملی ملک»، دومین همایش ملی باستان‌شناسی ایران، 1ـ۱۳.
    37. نقیبی، سید ابوالقاسم (1387)، أقوال العلماء فی ترجمة المولی محسن فیض الکاشانی 1007ـ1091ق، تهران: مدرسة العلیا للشهید المطهری.