جست‌وجوی آیین‌های ایرانی در نمایش مذهبی نُهم ربیع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

انسان هماره پایبند سنت‌ها و آیین‌های ملی، باستانی، افسانه‌ای و مذهبی خود بوده، بدان‌ها ارزشی والا داده و به برگزاری‌اش همت گماشته است. ژرفای برخی از آیین‌های ملی یا بومی به‌گونه‌ای است که دگرگونی‌ها و انقلاب‌های سیاسی و مذهبی نیز نتوانسته است برای درازهنگام آن‌ها را کم‌رنگ یا نابود کند و چه‌بسا برگزارکنندگانش، بدان‌ها رنگ، نام و رویکردی تازه داده‌اند، ولی شکل آن را حفظ کرده‌اند. یکی از این‌ها، رسم نُهم ربیع (عمرکُشون) است که گویا دگرگون‌شدۀ جشن ایرانیِ کهنی بوده است و همچنان‌ـ هرچند پنهانی، به‌دلیل ناهم‌سازی مراجع شیعه با آن و به‌منظور ایجاد وحدت میان مسلمان‌ها‌‌ـ برگزار می‌شود و در برخی شهرهای ایران به‌ویژه کاشان، پیشینه‌ای به درازای چندین سده دارد. آنچه در این جستار، «نمایش عمرکُشون» نامیده شده، ناظر بر شکل و هیئت قدیمی‌تر آن در کاشان و چند شهر دیگر ایران است نه شکلی که اکنون در بسیاری از شهرهای ایران برگزار می‌شود. در این جستار، نخست به موضوع‌هایی چون ریشه و سابقۀ تاریخی عمرکشون در ایران و کاشان و همانندی آن با برخی از جشن‌های ایرانی و بابلی اشاره و سپس به هم‌سنجی آن با میر نوروزی پرداخته شده است. چنین برمی‌آید که عمرکشون، ریشه در مُغ‌کشی (میر نوروزیِ روزگار اسلامی) دارد؛ همانندی این دو را در شیوۀ اجرا، طرز رفتار و شیوۀ پوشش برگزارکنندگان، شادی‌آور بودن هر دو آیین و رهایی از قیدوبندهای قانونی و شرعی در روزهای برگزاری می‌بینیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation of Iranian Ritualsin Rabi׳-the-Ninth Show

نویسنده [English]

  • Hosein Imanian
Assistant Professor of Arabic Language and Literature, University of Kashan, kashan, Iran
چکیده [English]

Man has always adhered to his national, ancient, mythical, and religious traditions and ceremonies; he also has placed great value on them and tried to preserve them. Some traditions are so much parts of a culture that even political and religious revolutions have not been able to challenge them or break with them, even though they may have been given new names. One of these traditions is the ceremony of Omar-Koshoon, which is probably a modified version of an old Iranian ceremony. This tradition which is still cherished, though more secretly, has a history of several centuries in some cities of Iran, especially Kashan. What is called "Omar-Koshoon Show" in this article is based on an older form practiced in Kashan and several other cities in Iran, not the form that is now held in many cities in Iran. In this article, we first refer to the roots and historical backgrounds of Omar-Koshoon in Iran and Kashan and, then, compare it with some other Iranian and Babylonian celebrations. Afterwards, we compare it with Mire Nowrouzi. It seems that Omar-Koshoon and its Shiite-like form has been rooted in Mogh-Koshi ]Megaphonia[ (or Mire Nowrouzi in Islamic era). There are some similarities between these two ceremonies in terms of performance, manners, and the clothing of the organizers, while both rejoicing and breaking away from legal and religious constraints on the days of the performance

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian traditions
  • Shiism
  • Omarkoshoon
  • Mire Nowrouzi
  • Kashan
  1.  

    1. افندی اصفهانی، میرزا عبدالله (۱۳۷۵)، ریاض ‌العلماء و حیاض‌ الفضلاء، ترجمۀ محمدباقر ساعدی، چ۱، مشهد: آستان قدس رضوی.
    2. امام جمعۀ آرانی، ملامحمود (۱۳۹۸)، عقد اللئالی، تصحیح عبدالله مسعودی آرانی، چ۱، قم: اسوه.
    3. ایوبیان، عبیدالله (۱۳۴۱)، «میر نوروزی یا میرمیرین»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات تبریز، سال چهاردهم، شمارۀ ۱.
    4. براون، ادوارد (۲۵۳۶)، تاریخ ادبی ایران از قدیم‌ترین روزگاران تا زمان فردوسی، ترجمۀ علی پاشا صالح، چ۳، تهران: امیرکبیر.
    5. بروسیوس، ماریا (۱۳۹۲)، شاهنشاهی هخامنشی، ترجمۀ هایده مشایخ، چ۲، تهران: ماهی.
    6. بیرونی، ابوریحان (۱۳۹۲)، آثار باقیه از مردمان گذشته، ترجمه و تعلیق پرویز سپیتمان (اذکائی)، چ۱، تهران: نی.
    7. ـــــــ (۱۳۶۲)، التفهیم لأوائل صناعة ‌التنجیم، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: بابک.
    8. بیضائی، بهرام (۱۳۹۶)، نمایش در ایران، چ۱۱، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
    9. التُستری [شوشتری]، قاضی نورالله (۱۴۲۶ق)، مصائب ‌النواصب، الطبعة ‌الاولی، مطبعة انوار الزهراء.
    10. جعفریان، رسول (۱۳۶۸)، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
    11. ــــــــ (۱۳۷۸)، گزارشی از کتاب تحفۀ فیروزیه شجاعیه به جهت سدۀ سنیّۀ سلطان حسینیه از میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی افندی، به مناسبت بزرگداشت علامه محمدباقر مجلسی، اصفهان: بی‌نا.
    12. جوادی یگانه، محمدرضا و زادقناد، سعیده (۱۳۹۴)، ایرانیان در زمانۀ پادشاهی، چ۱، تهران: وزارت کشور.
    13. چوبک، صادق (۱۳۴۴)، چراغ آخر، چ۱، تهران: جاویدان علمی.
    14. حسینی قمی، صفی‌الدین محمد بن ‌محمدهاشم (بی‌تا)، خلاصة ‌البلدان، به‌کوشش حسین مدرّسی طباطبایی، قم: چاپخانۀ حکمت.
    15. حموی، شهاب‌الدین یاقوت ‌بن ‌عبدالله (بی‌تا)، معجم‌ البلدان، بیروت: دار صادر.
    16. خاکی، محمدرضا و شیخ مهدی، علی (۱۳۸۵)، «جست‌وجوی مفهوم سقوط پادشاه غاصب در مراسم نمایشی سال نو در ایران باستان»، مجلۀ کتاب ماه هنر، شمارۀ ۹۵ و ۹۶، 66ـ74.
    17. دالمانی، هانری رنه (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ محمدعلی فره‌وشی، چ۱، تهران: امیرکبیر.
    18. دیاکونوف، ا.م (۱۳۸۰)، تاریخ ماد، ترجمۀ کریم کشاورز، چ۶، تهران: علمی ‌و فرهنگی.
    19. ذوالفقاری، حسن (۱۳۸5)، «میر نوروزی»، فصلنامۀ نجوای فرهنگ، سال اول، شمارۀ 2، ۱۳ـ۲۰.
    20. رازی قزوینی، نصیرالدین عبدالجلیل (1391)، بعض مثالب‌ النواصب فی نقض بعض فضائح‌ الروافض معروف به نقض، چ1، قم: دار الحدی.
    21. راغب اصفهانی (1371)، نوادر (ترجمۀ محاضرات ‌الادباء و محاورات ‌الشعراء والبلغاء)، ترجمۀ محمدصالح قزوینی، به‌اهتمام احمد مجاهد، چ1، تهران: سروش.
    22. رضی، هاشم (1384)، جشن‌های آب، چ3، تهران: بهجت.
    23. ـــــــ (1380)، گاهشماری و جشن‌های ایران باستان، چ4، تهران: بهجت.
    24. سربلوکی، غلامحسین (3/4/1400)، گفت‌وگوی شفاهی نگارنده با ایشان.
    25. شاطری، علی‌اصغر (23/4/1400)، گفت‌وگوی شفاهی نگارنده با ایشان.
    26. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، چ2، تهران: سخن.
    27. شمس‌الدین انصاری دمشقی، محمد بن‌ ابیطالب (1382)، نخبة ‌الدهر فی عجائب ‌البرّ والبحر، ترجمۀ سید حمید طبیبیان، چ1، تهران: اساطیر.
    28. شهبازی، شاپور (1388)، زندگی و جهانداری کوروش کبیر، چ1، تهران: دنیای کتاب.
    29. شهری‌باف، جعفر (1383)، طهران قدیم، تهران: معین.
    30. شیردل، معصومه و بهارزاده، پروین (۱۳۹۶)، «نقد سندی و دلالی روایت رفع القلم»، مجلۀ علوم حدیث، سال بیست‌ودوم، شمارۀ 4، 123ـ۱۴۶.
    31. صادقی، مصطفی (1386)، کاشان در مسیر تشیع، چ1، قم: مؤسسۀ شیعه‌شناسی.
    32. ـــــــ (1391)، «نهم ربیع روز امامت و مهدویت»، مجلۀ مشرق موعود، سال ششم، شمارۀ 22، 41ـ۵۱.
    33. الطبرانی النُصیری، ابوسعید میمون ‌بن ‌القاسم (1943)، سبیل راحة ‌الارواح و دلیل‌ السرور والأفراح الی فالق ‌الاصباح (مجموع ‌الاعیاد)، تصحیح ر. شتروطمان، همبورغ: بی‌نا.
    34. فریزر، جیمز جورج (1386)، شاخۀ زرین پژوهشی در جادو و دین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، چ3، تهران: آگاه.
    35. القزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1984)، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت: دار بیروت.
    36. قزوینی، محمد (1324)، «شاهدی دیگر برای میر نوروزی»، مجلۀ یادگار، سال اول، شمارۀ 10، 57ـ۶۶.
    37. قنوات، عبدالرحیم (1385)، «ابولؤلؤ از مدینه تا کاشان»، مجلۀ کاشان‌شناسی، دورۀ 2، شمارۀ 3، 73ـ۸۱.
    38. قوام‌الدین حنفی بیدگلی (1398)، رساله در علم حساب، تصحیح محمدرضا عرشی، چ1، کاشان: ارمغان ادب.
    39. کیوان، مصطفی (1349)، نوروز در کردستان، تهران: سازمان چاپ تبریز.
    40. ماسه، هانری (1391)، معتقدات و آداب ایرانی از عصر صفویه تا دورۀ پهلوی، ترجمۀ مهدی روشن‌ضمیر، چ1، تهران: شفیعی.
    41. متز، آدام (بی‌تا)، الحضارة ‌الاسلامیه فی القرن الرابع الهجری أو عصر نهضة ‌الاسلام، تعریب محمد عبدالهادی أبوریده، چ5، بیروت: دار الکتاب ‌العربی.
    42. مجلسی، محمدباقر (بی‌تا)، بحار الانوار، تحقیق عبدالزهراء العلوی، بیروت: دار الرضا.
    43. مستوفی قزوینی، حمدالله (1381)، نزهة ‌القلوب، تصحیح محمد دبیرسیاقی، قزوین: حدیث امروز.
    44. مشکانی، عباسعلی و صادقی، مصطفی (1390)، «بازکاوی داستان رفع القلم»، مجلۀ معرفت، سال بیستم، شمارۀ 170، 77ـ۸۹.
    45. مقریزی، تقی‌الدین (1412)، المواعظ والاعتبار بذکر الخِطط والآثار (الخطط المقریزیه)، تحقیق خلیل المنصور، چ1، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    46. ـــــــ (بی‌تا)، المواعظ والاعتبار بذکر الخِطط والآثار (الخطط المقریزیه)، طبعه بالأوفست، بیروت: دار صادر.
    47. مولوی، جلال‌الدین (1385)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد ا. نیکلسون، چ3، تهران: هرمس.
    48. نجفی، مسلم و وکیلی، هادی (1389)، «تأملاتی تاریخی دربارۀ نهم ربیع»، مجلۀ مطالعات اسلامی (تاریخ و فرهنگ)، شمارۀ ۴ (پیاپی 85)، 51ـ۸۲.
    49. وصاف بیدگلی، محمدرضا (1358)، «چراغان؛ جغرافیای قصبه بیدگل»، مجلۀ فرهنگ ایران‌زمین، شمارۀ 24، 1ـ۱۶۴.
    50. http://golestanema.com/s/29/8406 (تاریخ بازدید: 8/8/1400)