تحلیل مبانی فکری و گرایش‌های اندیشگی فیض کاشانی

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسنده

دانشیار پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

 
محمد بن مرتضی معروف به مولی محسن فیض کاشانی از مشاهیر شهر کاشان در سدۀ یازدهم و دوران صفویان است. زندگی فیض کاشانی مقارن با نهادینه شدن مذهب شیعه در ایران بوده و وی در جهت گسترش آموزه‌های شیعی آثار گران‌سنگی در فلسفه، عرفان، اخلاق، فقه، تفسیر و حدیث تألیف کرده است. فیض کاشانی تحت‌تأثیر دیدگاه‌های حکمی (فلسفی، عرفانی) و نیز اخباری‌گری استادان خود قرار داشته همچنین از سنّت‌های رایج در بوم کاشان بهره برده است. این جستار آثار فیض کاشانی را با روش کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی‌تاریخی مورد پژوهش قرار داده است. تتبع در شرایط تاریخی و اجتماعی و آثار فیض نشان می‌دهد فیض کاشانی برخلاف برخی گزارش‌ها اخباری نبوده است. در واقع فیض کاشانی به‌گونۀ خلاقانه‌ای در آثارش موفق شده دیدگاه‌های حکمی و اخباری استادان خود را تلفیق کند. از نگاه فیض، عقل و وحی و عرفان با هم سازگاری دارند و همه‌گونه آموزه‌های فلسفی و عرفانی در خلال حدیث امامان شیعه قابل دستیابی است. فیض کاشانی بر اساس نتیجۀ این جستار، برای حل تعارض اخباری‌گری و حکمت‌گرایی رهیافت تأویل‌گرایی را برگزیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Fayz Kashani’s Thoughts, a Renowned Kashani Figure in

نویسنده [English]

  • Phorogh Parsa
Associate Professor, Institute of Humanities & Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

 
Mullah Mohsen Fayz Kashani is one of the famous people of Kashan in the eleventh century duringthe Safavid era. Fayz Kashani's life coincided with the institutionalization of the Shiite religion in Iran, and he has tried to spread Shiite teachings. He has written many valuable books in the field of Quran, Hadith, Fiq (Jurisprudence), philosophy, moral, and Ethics. Fayz Kashani has been influenced by philosophical and mystical views as well as the scripturalism of his masters. Fayz has also deployed the common traditions of Kashan and succeeded in combining these views significantly in his works. According to fayz, reason, revelation, and mysticism are compatible, and there are various kinds of philosophical and mystical teachings in the hadiths of Shiite Imams. This research through the following the works of Fayz has come to this conclusion that fayz has chosen the hermeneutic approach for resolving the conflict between hadith and mysticism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fayz Kashani
  • Kashan
  • Scripturalism
  • Philosophy
  • Hermeneutic

مراجع

  1.  

    1. الاسترآبادی، محمدامین (بی‌تا[الف])، الفوائد المدنیه، دار النشر لاهل البیت(ع)، بی‌جا: بی‌نا.
    2. ــــــــــ (بی‌تا[ب])، دانش‌نامه شاهی، نسخۀ خطی کتابخانه، مجلس شورای اسلامی (بهارستان).
    3. آزاد کشمیری، محمدعلی، نجوم السماء فی تراجم العلما، تهران: امیرکبیر، 1383ش.
    4. آشتیانی، سید جلال‌الدین، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، مشهد: کتاب‌فروشی زوار، بی‌تا.
    5. آقابزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعةالی تصانیف الشیعه، چ۲، تهران، المکتبةالاسلامیه، 1360.
    6. اردبیلی غروی حائری، محمد (۱۴۰۳ق)، جامع الرّواة و إزاحةالاشتباهات عن الطریق و الاسناد، بیروت: دار الاضواء.
    7. امینی نجفی، عبدالحسین (۱۳۷۴)، الغدیر فی الکتاب و السنةو الادب، چ۶، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    8. بهشتی، ابراهیم (1390)، اخباریگری (تاریخ و عقاید)، قم: مؤسسۀ علمی و فرهنگی دار الحدیث و دانشگاه ادیان و مذاهب.
    9. تذکرة الملوک (1332)، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: بی‌نا.
    10. تنکابنی، محمد بن سلیمان (۱۳۸۳)، قصص العلماء، تهران: انتشارات علمی‌ و‌ فرهنگی.
    11. حر عاملی، محمد بن حسن (۱۳۸۵)، امل الآمل، بغداد: مکتبةالاندلس.
    12. زرکلی، خیرالدین (۱۹۸۰)، الاعلام، چ۵، بیروت: دار العلم للملایین.
    13. زعیم، کوروش (۱۳۳۶)، مردان بزرگ کاشان، بی‌جا: نشر هرآیین.
    14. شایان‌فر، شهناز (1392)، فیض‌پژوهی، تهران: خانۀ کتاب.
    15. شهرستانی، محمد (1357ق/1936م)، الملل و النحل، به‌کوشش محمد بن فتح‌الله بدرانی، قاهره: بی‌نا.
    16. صفت‌گل، منصور (۱۳۸۱)، ساختار نهاد و اندیشۀ دینی ایران در عصر صفوی (تاریخ تحولات دینی ایران سده‌های دهم تا دوازدهم قمری)، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
    17. علم الهدی، محمد بن فیض کاشانی (بی‌تا)، معادن الحکمةفی مکاتیب الائمه، قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    18. فیض، علیرضا (1386)، «شرح احوال واثار فیض کاشانی»، نشریه رهنمون، شمارۀ ۲۳ و ۲۴، 7ـ34.
    19. فیض کاشانی، محسن (۱۴۱۸ق)، علم الیقین، قم: انتشارات بیدار‏.
    20. ـــــــ (۱۳۷۱[الف])، رساله شرح صدر (ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی)، چ۱، اصفهان: مرکز تحقیقات علمی و دینی امام امیرالمؤمنین علی(ع).
    21. ـــــــ (۱۴۱۵ق)، تفسیر الصافی، چ۲، تهران: انتشارات الصدر.
    22. ـــــــ (بی‌تا[الف])، رساله ضیاء القلب، بشارة الشیعه، منهاج النجاة و چند رسالۀ دیگر، چاپ سنگی.
    23. ـــــــ (1406ق)، الوافی، چ۱، اصفهان: مکتبةالامام امیرالمومنین علی(ع).
    24. ـــــــ (1360ق)، کلمات مکنونه من علوم اهل الحکمةو المعرفه، تحقیق شیخ عزیزالله عطاری، تهران: انتشارات فراهانی.
    25. ـــــــ (1425ق‏)، انوار الحکمه، چ۱، قم‏: انتشارات بیدار.‏
    26. ـــــــ (بی‌تا[ج])، سفینةالنجاة، ترجمۀ سید محمدرضا التفرشی النقوسانی، بی‌جا: بی‌نا.
    27. ـــــــ (1417ق)، المحجةالبیضاء، چ۴، قم: جماعةالمدرسین بقم، مؤسسة النشر الاسلامی.‏
    28. ـــــــ (1401ق[الف])، مفاتیح الشرائع‏، تحقیق مهدی رجایى، چ۱، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى‌‌.‏
    29. ــــ (1429ق)، معتصم الشیعةفی احکام الشریعه، تحقیق/ تصحیح مسیح توحیدى‏، چ۱، المدرسةالعلیا للشهید المطهری‏.‏
    30. ـــــــ (1401ق‏[ب])، الشهاب الثاقب‏، چ۲، بیروت‏: مؤسسةالاعلمی للمطبوعات.
    31. ـــــــ (1390ق[الف]،)، الاصول الاصیله (چاپ قدیم)، چ۱، تهران: سازمان چاپ دانشگاه.‏
    32. ـــــــ (1423ق)، الحقائق‌‌ـ‌ قرة العیون‏، چ۲، قم: مؤسسه دار الکتاب الاسلامی. ‏
    33. ـــــــ (1390ق[ب]‏)، الحق المبین‏، چ۱، تهران: دانشگاه‏ تهران.‏
    34. ـــــــ (1428ق‏،)، عین الیقین‏، چ۱، بیروت: دار الحوراء.‏
    35. ـــــــ (1375)، اصول المعارف‏، تحقیق/ تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانى، ‏چ۳،‌ قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیه قم.
    36. ـــــــ (1387)، ترجمةالحقایق، رسائل فیض کاشانى‏، تحقیق/ تصحیح بهراد جعفرى، چ۱، تهران: مدرسۀ عالى شهید مطهرى (کنگرۀ فیض کاشانى).
    37. ـــــــ (1371[ب]‏)، آینۀ شاهی (ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی)، چ۱، اصفهان‏: مرکز تحقیقات علمى و دینى امیرالمؤمنین على(ع).‏
    38. ـــــــ (1371[ج]‏)، اعتذار (ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی)، چ۱، اصفهان‏: مرکز تحقیقات علمى و دینى امیرالمؤمنین على(ع).‏
    39. ـــــــ (1371[د])، الانصاف (ده رساله محقق بزرگ فیض کاشانی)، چ۱، اصفهان، مرکز تحقیقات علمی و دینی امیرالمؤمنین علی(ع).
    40. ـــ (1336)، «رسالة محاکمة بین المتصوفة و غیرهم»، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال نهم، شمارۀ ۲، 118ـ125.
    41. ـــــــــ (1425ق)، الشافی فی العقاید و الاخلاق و الاحکام، قم: دار اللوح المحفوظ.
    42. ـــــــــ (1427ق)، الحقایق فی محاسن الاخلاق: قم، دار الکتاب الاسلامی.
    43. قرائتی، حامد (1388)، «تحلیل اجمالی تاریخ اجتماعی کاشان با تکیه بر یافته‌های قبرستان ملا محسن فیض کاشانی»، نشریه سخن تاریخ، شماره 7، 41ـ57.
    44. قمی، شیخ عباس (۱۳۹۷ق)، الکنی و الالقاب، چ۴، تهران: مکتبةالصدر.
    45. ـــــــ (۱۳۶۷ق)، فوائد الرضویةفی احوال علماء المذهب الجعفریه، بی‌جا: بی‌نا.
    46. قیصری، احسان، «اخباریان»، در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز نشر دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 160‌‌ـ‌163.
    47. کاملان، محمدصادق (1387) «سلوک فکری فیض کاشانی»، نشریه کاشان‌شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 4 و 5، 251ـ290.
    48. کلانترضرابی، عبدالرحیم (سهیل کاشانی) (۱۳۳۵)، تاریخ کاشان، تهران: انتشارات فرهنگ ایران‌زمین.
    49. مدرس تبریزی، محمدعلی (۱۳۴۹)، ریحانةالادب فی تراجم المعروفین بالکنیةو اللقب، تهران: چاپخانۀ علمی.
    50. المهاجر، جعفر (۱۴۱۰ق)، الهجرة العاملیةالی ایران فی العصر الصفوی، اسبابها التاریخیةو نتایجها الثقافیة و السیاسیه، بیروت: دار الروضة للطباعة و النشر، 1410ق.
    51. موسوی خوانساری، محمدباقر (۱۳۹۲)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم: مکتبةاسماعیلیان.
    52. ناجی نصرآبادی، محسن (۱۳۸۷)، کتاب‌شناسی فیض کاشانی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
    53. هانیس، ‌هالم (۱۳۸۵)، تشیع، ترجمکۀ محمدتقی اکبری، قم: نشر ادیان.
    54. وحید قزوینی، محمدطاهر (۱۳۲۹)، عباسنامه، تصحیح و تحشیۀ ابراهیم دهگان، اراک: کتاب‌فروشی داوودی.
    55. نراقی، حسن (1345)، تاریخ اجتماعی کاشان، تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
    56. نصر، سید حسین (1365)، «مکتب اصفهان»، تاریخ فلسفه در اسلام اثر میان محمد شریف، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 443ـ475.
    57. نیومن، اندرو (۱۳۸۸)، «میراث ناتمام فیض کاشانی برای جهان غرب»، تاریخ اسلام، شمارۀ 3 (پیاپی 39)، 6ـ10.
    58. Gleave, Robert (2007), Scripturalist Islam, Leiden: Brill.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار