تحلیل کالبدی مزارع تاریخی پیرامون کاشان با نگاه به مزرعۀ مسکون بالاعباس‌آباد

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسنده

استادیار، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، اصفهان، ایران

چکیده

تاکنون بیش از ۴۰ باب مزرعۀ مسکون تاریخی در پیرامون کاشان شناسایی و تعداد 28 باب از آن‌ها به‌طور دقیق بررسی شده‌اند. این مزارع به‌عنوان مجتمع‌های زیستی کوچک در دوره‌های مختلف تاریخی به وجود آمدند و انگیزه‌های اقتصادی و تولیدی در ایجاد آن‌ها نقش مهمی داشته است. مسئلۀ اصلی تحقیق، کمبود آگاهی دربارۀ ویژگی‌های کالبدی و شناخت نقاط تمایز آن‌ها با مجتمع‌های زیستی دیگر مانند روستاهاست. هدف تحقیق معرفی ویژگی‌های کالبدی مزارع در پیرامون کاشان است و محقق سعی می‌کند از طریق تحلیل یک موردِ مطالعاتی به نام مزرعۀ بالاعباس‌آباد به آن نزدیک شود و در جریان تحقیق از رهیافت تفسیرگرایی و راهبرد تفسیری تاریخی استفاده خواهد کرد. پژوهش در این زمینه نشان داده است که هریک از مزارع دارای سه پهنۀ کالبدی، کشت‌خوانی و حریم عرفی بوده‌اند. پهنۀ کالبدی دارای وسعت 2 تا 15 هکتار بوده و عناصر کالبدی وابسته در این پهنه قرار داشته است. پهنه‌های کشت‌خوانی با وسعت تقریبی 15 تا 30 هکتار شکل گرفته و موضوع اصلی در آن، تولید و ایجاد ارزش افزودۀ اقتصادی بود. پهنۀ عرفی حریم نیز به مراتع و چراگاه‌ها اختصاص داشت و وسعت آن بر اساس عرف تعیین می‌شد. در حال حاضر پهنه‌های سه‌گانه در چهار وضعیت نابودشده، در حال بازسازی، بازسازی‌شده و تغییریافته به روستا قرار دارند.




کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Physical Analysis of Historical Farmsteads around Kashan with a Focus on Bala Abbasabad Farmstead

نویسنده [English]

  • Hosein Raie
Assistant Professor, Faculty of Architecture and Environmental Design, University of Science and Technology, Tehran, Iran
چکیده [English]

So far more than 40 historical farmsteads around Kashan have been identified, 28 of which have been examined in more detail. These farmsteads have formed small biological complexes in different historical eras.  Furthermore, Economic and productive incentives have played an important role in their creation The main point about these farmsteads is a lack of knowledge about their physical characteristics and their distinctions from other biological complexes such as villages. This research raises two questions: a) based on what physical characteristics have historical farmsteads been formed around Kashan? b) What was the role of dependent physical elements in the survival of farmsteads around Kashan and on which factors their maintenance and protection depended? The aim of this research is to introduce the physical characteristics of farmsteads around Kashan through analyzing a case study called Bala Abbasabad Farmsteads. To this end, an interpretive approach and historical interpretive strategy have been deployed..Available studies have discussed there are three zones in each farmstead including physical, cultivation and customary buffer. The physical zone had an area of ​​2 to 15 hectares, and dependent physical elements were located in this zone. Cultivation zones with an approximate area of ​​15 to 30 hectares were formed, and the main theme was the production and creation of economic added value. The customary area was also allocated to pastures, and its extent was determined based on customs. Currently, these three zones are in four conditions: destroyed, under reconstruction, rebuilt and changed to the village.



کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical farmsteads
  • World agricultural heritage
  • Kashan
  • Bala Abbasabad
  1.  

    1. ادوارد پولاک، یاکوب (1361)، سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
    2. افشار، ایرج (1374)، یادگارهای یزد، معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی شهر یزد، چ۲، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    3. افضل‌الملک، غلامحسین (1360)، سفرنامۀ خراسان و کرمان، به‌اهتمام قدرت‌الله روشنی، تهران: انتشارات توس.
    4. ـــــــــــ (1355)، «کتابچه تفصیل و حالات دار الایمان قم»، فرهنگ ایران‌زمین، شمارۀ 22، 67ـ۱۵۰.
    5. اعظم واقفی، سید حسن (1379)، میراث فرهنگی نطنز، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
    6. اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1368)، مرآت‌ البلدان، به‌کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. ــــــــــ (1363)، المآثر و الآثار، چهل سال تاریخ ایران، ج3، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات اساطیر.
    8. امین‌لشکر، میرزا قهرمان (1374)، روزنامۀ سفر خراسان به همراهی ناصرالدین شاه (1300)، به‌کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، تهران: انتشارات اساطیر.
    9. پسندیده، محمود (1394)، اسناد و موقوفات مدارس تاریخی حوزۀ علمیه مشهد، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    10. پیگولوسکایا، ن. (1367)، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    11. توانگر مروستی، مجید (1394)، قلعه روستاهای تاریخی منطقۀ هرات و مروست استان یزد، انتشارات سبحان نور.
    12. حکمت یغمایی، عبدالکریم (1369)، بر ساحل کویر نمک، تهران: انتشارات توس.
    13. حسن‌آبادی، ابوالفضل (1386)، «نگاهی به اسناد سیورغال در دورۀ صفویه» در: مجله گنجینه اسناد، شمارۀ 67، 63ـ۷۸.
    14. حسینی یزدی، سید‌ رکن‌الدین (1341)، جامع الخیرات، به‌کوشش ایرج افشار، محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات فرهنگ ایران‌زمین.
    15. دهگان، ابراهیم (1389)، «دسکره»، در: فصلنامه گنجینه اسناد، دفتر سوم، 199ـ۲۰۲.
    16. راعی، حسین (1389)، «مقدمه‌ای بر معماری مزارع در ایران»، مجله میراث ملی، معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، سال اول، شمارۀ 4، ۱۱۶ـ1۲۱.
    17. ــــــــ (1396)، یادداشت‌هایی از آثار تاریخی ایران 2 (نیاسرنامه)، انتشارات ایران‌نگار با همکاری معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.
    18. ــــــــ (1396)، «در جستجوی مزارع مسکون اربابی در نیاسر»، مجموعه مقالات همایش باغ‌های تاریخی، دانشگاه کاشان، 230ـ۲۵۱.
    19. ــــــــ (1399)، «نظام شکل‌دهنده در معماری مزارع تاریخی با نگاه به مزارع طرازآباد، گورت و نهچیر»، در: نشریه معماری اقلیم گرم و خشک، دانشگاه یزد، سال هشتم، شمارۀ 11، 49ـ۷۵.
    20. ــــــــ (1400)، «قابلیت‌های پنهان در مزارع مسکون تاریخی نیاسر»، معماری و شهرسازی ایران، سال اول، شمارۀ 12، 157ـ۱۷۴.
    21. راعی، حسین و همکاران (1395)، «آغازی بر فهم مزارع مسکون تاریخی در یزد»، پژوهش‌های معماری اسلامی، دانشگاه علم و صنعت، سال چهارم، شمارۀ 4، ۱ـ۱۹.
    22. راعی، حسین و بهشتی، سید محمد (1395)، «مزارع مسکون تاریخی در ایران؛ از آغاز تا دورۀ صفویه»، مجله علمی و ترویجی اثر، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، شمارۀ 74، 1ـ۲۲.
    23. شیخ‌الحکمایی، عمادالدین و همکاران (1388)، اسناد معماری ایران، دفتر اول، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری.
    24. طالب، مهدی و عنبری، موسی (1387)، جامعه‌شناسی روستایی، چ۲، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    25. ظل‌السلطان، مسعودمیرزا (1368)، خاطرات ظل‌السلطان، ج1،2 و3، به‌اهتمام و تصحیح حسین خدیو جم، تهران: انتشارات اساطیر.
    26. ظهیرالدوله (1351)، خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات فرانکلین.
    27. فرمانفرما، عبدالحسین میرزا (1383)، مسافرت‌نامۀ کرمان و بلوچستان، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات اساطیر.
    28. فوران، جان (1378)، مقاومت شکنندۀ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفوی تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، چ۲، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
    29. قمی، حسن بن عبدالملک قمی (1385)، تاریخ قم، تصحیح سید جلال‌الدین تهرانی، انتشارات زائر‌ـ آستانۀ مقدسه.
    30. کریستن‌سن، آرتور (1374)، وضع ملت و دولت و دربار در دورۀ شاهنشاهی ساسانیان، ترجمۀ مجتبی مینوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    31. کلانتر ضرابی، عبدالرحیم (سهیل کاشانی) (1378)، تاریخ کاشان، به‌کوشش ایرج افشار، چ۱، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    32. لمتون، ا.ک.س. (1345)، مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    33. مدرسی طباطبایی، سید حسین (1364)، «کتابچۀ حالات و کیفیت بلـده و بلوکـات و مـزارع دارالمـؤمنین کاشان»، قم‌نامه، به‌کوشش کتابخانۀ مرعشی.
    34. مصاحبه با خسرو اعتماد، مزرعۀ عباس‌آباد، 1395.
    35. مصاحبه با قدمعلی کرمانی، مزرعۀ اتابکی، 1395.
    36. ناصرالدین‌شاه قاجار (1354)، سفرنامۀ خراسان، زیر نظر ایرج افشار، تهران: انتشارات فرهنگ ایران‌زمین.
    37. نجم‌الملک، حاج میرزا عبدالغفار (1341)، سفرنامۀ خوزستان، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    38. الهمدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1356)، وقف‌نامه ربع رشیدی، به‌کوشش مجتبی مینوی و ایرج افشار، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.