آیین سمنوپزی در کاشان و بن‌مایه‌های زرتشتی آن

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

 
حیات فرهنگی جامعۀ ایرانی با برگزاری جشن‌ها و آیین‌های مختلف پیوند خورده و در طول تاریخ هویت ایرانی را شکل داده است. آداب‌ورسوم اجتماعی، سرمایه‌های ارزشمندی از میراث فرهنگی ناملموس به شمار می‌‌روند و حامل دلالت‌ها و معانی عمیقی هستند. سمنوپزی یکی از این میراث‌های فرهنگی ناملموس و از آیین‌های مهم ایران‌زمین است که در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. سمنو خوراکی معروفی است که از شیرۀ جوانۀ‌ گندم تهیه می‌‌شود. طعم آن شیرین و به رنگ قهوه‌ای با غلظت زیاد است. شیرینی سمنو کاملاً طبیعی است. در باورهای ایرانیان سمنو نمادی از برکت، باروری و توانمندی و از خوراکی‌های اصلی سفرۀ نوروزی و سفرۀ نذری است. آیین‌ سمنوپزی در مناطق مختلف ایران بسیار متنوع برگزار می‌‌شود. طرز تهیه و شیوۀ پخت سمنو، فرایند طولانی و پرزحمتی دارد و به شکل‌های گوناگون تهیه می‌‌شود. در مقالۀ حاضر به روش توصیفی‌تحلیلی به برگزاری این آیین در میان مردم کاشان پرداخته شده و شیوه و مراحل پخت سمنو تشریح شده است. در نهایت با بررسی روند و آداب اجرای سنت سمنوپزی، کارکردهای اجتماعی و مذهبی این مراسم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که پخت سمنو سنت دیرپای مردم کاشان است و در باورهای آنان حضور پررنگی دارد؛ به‌طوری که در جشن نوروز به‌عنوان شگون (خیر و برکت) بر سفرۀ نوروزی قرار می‌‌گیرد و نیز به نیت برآورده شدن حاجات، نذر حضرت فاطمه(س) می‌‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Samanu-Cooking Ritual in Kashan and its Zoroastrian Origin

نویسندگان [English]

  • Parisa Ghorbani 1
  • Abbas Ali Rezaei Nia 2
1 M. A. Student of Archaeology, Faculty of Architecture and Art, University of Kashan, Kashan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Archaeology, University of Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]

 The cultural life of Iranian society has been linked to various kinds of celebrations and festivals which have formed Iranian identity throughout the history. Social customs and traditions are intangible assets of cultural heritage, along which carry logical reasons and deep meanings. The ritual of Samanu cooking is one of these intangible cultural legacies, which also has a particular place in Iranian culture. Samanu is one of the famous foods made of germinated wheat and water. Samanu tastes sweet, and its color is dark brown. The taste of it is quite natural. According to Iranian beliefs, Samanu is the symbol of blessing, fertility, and strength; thus, it is one of the main items included in Nowruz Haft-Sin as well as in religious offerings. The cooking ritual of Samanu is held variously in different parts of Iran. Preparing and cooking Samanu is a long and hard process and done in different ways. The present article has explained the way this ritual is held in Kashan through a descriptive-analytical method. By examining the process and traditions of this ritual, the social and religious functions of Samanu have also been discussed. The results of this study have shown that Samanu cooking is an old tradition among the people of Kashan and has had a strong effect on their beliefs so much so that they have placed Samanu as a symbol of blessing in Nowruz Haft-Sin and in their religious offerings to Fatima, The daughter of Prophet Mohammad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ntangible heritage
  • Kashan
  • Samanu cooking ritual
  • Haft-Sin
  • offerings
  • table cloth (Sofra)
  1.  

    1. آل احمد، جلال (1371)، زن زیادی، تهران: فردوس.
    2. آموزگار، ژاله (1370)، «نوروز»، کلک، شمارۀ 24 و 23: 19ـ۳۱.
    3. اخوان، مرتضی (1373)، آداب و سنن اجتماعی فین کاشان، کاشان: پیکان.
    4. انجوی شیرازی، ابوالقاسم (1379)، جشن‌ها و آداب و معتقدات زمستان، تهران: امیرکبیر.
    5. بینش، تقی (1331)، «سمنو»، نامه فرهنگ، شمارۀ 4: 17۸ـ17۹.
    6. تفضلی، احمد (1398)، مینوی خرد، تهران: توس.
    7. سازمند، بهاره (1393)، «بازنمایی‌های هویتی و آیینی نوروز در کشورهای حوزۀ تمدنی ایران»، مطالعات ملی، سال پانزدهم، شمارۀ 3: 55ـ۸۰.
    8. دادخواه، محمدعلی (1397)، نوروز و فلسفه هفت‌سین، تهران: نشر کلاس.
    9. ده‌بزرگی، ژیلا (1386)، «سفره‌های کهن ایرانی»، چیستا، شمارۀ 6 و 7: 4۴0ـ4۶0.
    10. رشتی، سید اشرف‌الدین (1386)، دیوان نسیم شمال، تهران: سعدی.
    11. زارع، الهام (1399)، «سمنو»، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد پنجم. https://cgie.org.ir/fa/article/257705
    12. شکورزاده، ابراهیم (1346)، عقاید و رسوم مردم خراسان، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    13. شیبانی، سیمین (1381)، «سفرۀ ایرانی»، ایران‌شناسی، سال چهاردهم، شمارۀ 56: 835ـ۸۴۹.
    14. شهری‌باف، جعفر (1357)، طهران قدیم، تهران: امیرکبیر.
    15. جوادی آملی، عبدالله (1398)، فاطمه(ع) اسوۀ بشر، قم: اسراء.
    16. حسینی خراسانی، سید احمد (1387)، «نوروز و سنت‌های آن از منظر فقهی»، فقه، شمارۀ 58: 22ـ۴۸.
    17. خالصی، مریم (1399)، «سمنو و هوم و جایگاه آن در آیین‌های ایرانی، پیوند ایزدبانو آناهیتا و سمنو در سمنوپزان»، هفته‌نامه امرداد، شمارۀ 437.
    18. خوانساری، آقاجمال (1349)، عقاید النساء و مرآت البها، به‌کوشش محمود کتیرایی، تهران: طهوری.
    19. خوشقانی، ندا (1396)، «سمنو»، دانشنامه جهان اسلام، جلد 24: 601ـ۶۰۳.
    20. خیام، عمر بن ابراهیم (1312)، نوروزنامه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: کتابخانۀ کاوه.
    21. سروشیان، مهوش (1381)، خوراک‌های آیینی و سنتی زرتشتیان در ایران، سروش پیر مغان: یادنامۀ جمشید سروشان، به‌کوشش کتایون مزداپور، تهران: ثریا.
    22. کلانتری، منوچهر (1343)، «سمنوپزان در تهران»، هنر و مردم، دورۀ 2، شمارۀ 18: 3۲ـ3۳.
    23. گویری، سوزان (1385)، آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، تهران: ققنوس.
    24. مزداپور، کتایون (1383)، «تداوم آداب کهن در رسم‌های معاصر زرتشتیان در ایران»، فرهنگ، شمارۀ 49ـ۵۰: 147ـ۱۷۹.
    25. میرمجیدی، عادل و عباسی، سلیمان (1391)، «بررسی تأثیر گونۀ گندم و نسبت اختلاط آرد بر برخی ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی سمنو»، تحقیقات مهندسی کشاورزی، شمارۀ 1: 45ـ۵۶.
    26. نیکنام، کورش (1379)، «جشن نوروز و زرتشتیان ایران»، کتاب ماه هنر، شمارۀ ۲۹ و ۳۰: 48ـ۵۳.
    27. هنری، مرتضی (1385)، نوروزگان، گفتارها و سرودهایی در آیین نوروزی، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.

    28. Shapur Shahbazi, A (2012), "HAFT SIN", Encyclopaedia Iranica, XI/5, pp. 524-526.