تاریخ اجتماعی کاشان در قرن ششم هجری بر مبنای دیوان ابوالرضا راوندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

 قرن ششم هجری یکی از سده‌های مهم در تاریخ شهر کاشان محسوب می‌شود. در این دوره به‌سبب غلبۀ سلاجقۀ حامی مذاهب اهل‌سنت بر ایران و همچنین سابقۀ تشیع مردم کاشان، بازتاب اخبار مرتبط به این شهر در متون تاریخی این دوره چندان گسترده نبوده و به عبارت بهتر، بسیار محدود بود. اما در کنار متون تاریخی که توجهی به شهرهای شیعه‌نشینی همچون کاشان نداشتند، برخی متون همچون متون ادبی نوشته‌شده توسط علمای شیعه‌مذهب این شهر به‌صورت غیرمستقیم، تاریخ این شهر در دوره مذکور را بازتاب داده‌اند. ازاین‌رو تاریخ اجتماعی کاشان در این دوره براساس دیوان ابوالرضا راوندی به‌عنوان یک متن ادبی-تاریخی که توسط یک عالم شیعی تألیف شده است، در این پژوهش مورد توجه قرار گرفت.
ابوالرضا راوندی که شاعری مدیحه‌سراست، ضمن مدحیات خود در این دیوان، به رخداد‌های فرهنگی، مذهبی، اجتماعی و تا حدودی سیاسی کاشان نیز در این دوره اشاراتی داشته است. در این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی، داده‌های تاریخی دیوان ابوالرضا راوندی بررسی و تحلیل شد و گوشه‌هایی از تاریخ اجتماعی کاشان در قرن ششم هجری که از دید مورخان عمدتاً درباری این دوره مغفول مانده بود، استخراج گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در این دوره بیشتر امور فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شهر کاشان متأثر از فعالیت‌ها و اقدامات متمولان بزرگ شهر در این دوره بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Social History of Kashan in the 6th A.H. Based on Abu al-Reza Ravandi’s Divan

نویسنده [English]

  • Mahmood Sadeghi Alavi
Assistant Professor of History and Civilization of Islamic Nations, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction
Kashan is one of the oldest cities in Iran in the history of Shiism, and the history of the presence of Shiites in this city dates back to the first centuries A.H. After the overthrow of the Al-Buyeh dynasty, the Sunni Seljuqs came to power. With Seljuqs’s coming to power, it was natural that the Shiite cities were not given much attention by the rulers of this dynasty, and, thus, the events related to these cities, which were generally written by historians close to the court, were not to be reflected in the historical texts of this era. Although Abu al-Reza Rawandi was considered a praise poet, he was one of the great scholars of the 6th H.A. The historical importance of this work became more evident when it was understood that in his work, Ravandi paid much attention to various aspects of the political, social, cultural history, and even the civil status of the city of Kashan in the 6th H.A. In some cases he expressed these events in detail. These descriptions of the political, cultural, and social activities of Kashan added up to the historical value of this Divan of poetry.
Materials and Methods
The historical data of Abu al-Reza Ravandi's poetry are the most important materials used in this research. Ravandi expressed historical reports in many of his verses. In this research, the historical data of Abu al-Reza’s work regarding Kashan in the 6th H.A. has been extracted and analyzed in a descriptive- analytic way using a library study.
Results
Abu al-Reza Ravandi's poetry in relation to the social history of Kashan was classified into three main cultural and religious, social, and political categories. According to the history of Shiism in Kashan as well as Abu al-Reza’s references to Imamzadeh Ali Ibin al-Baqir and his position in the sixth A.H., Shiism was established in the Kashan region during that period, and the people of Kashan were generally Shiites. In relation to cultural issues, it was also concluded from Abu al-Reza Ravandi's verse, his odes about various scientific and political figures of , as well as his referring to the Magdiya School of Kashan, and his own teaching there that Kashani people paid much attention to the issue of education. In this period, despite the fact that the practicing religion of Kashani people was not aligned with the religion endorsed by the government, the issue of education, especially in the religious field, was of great interest in Kashan. Reading his Divan, on can observe that the attention that paid to public affairs and to the support of the weak sections of the society, in the form of the Islamic tradition of endowment, was very widespread and important in this period in Kashan. Political history was not of Abu al-Reza’s real concern, but his references to the role of Majd al-Din in Kashan in this period and the impact of this character on the most important events of the city, showed that this character is the most effective or at least one of the most important men of the city. It was during this era that he played a very significant role in the political, cultural, and social administration of the city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kashan
  • history of Shiism
  • Abolreza Rawandi
  • Abolreza Rawandi’s Divan
 ابن‌اثیر، علی بن محمد. (1385ق). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر.
بنداری، فتح بن علی. (1356). تاریخ سلسلۀ سلجوقی. ترجمۀ محمدحسین جلیلی‌ کرمانشاهی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جعفریان، رسول. (۱۳۸۷). تاریخ تشیع در ایران. تهران: نشر علم.
حسینی خاتون‌آبادی، عبدالحسین. (1352). وقایع السنین و الاعوام. تصحیح محمدباقر بهبودی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
راوندی، ابوالرضا فضل‌الله بن علی. (1334). دیوان. تصحیح جلال‌الدین محدث ارموی. تهران: چاپخانۀ مجلس.
راوندی، ابوالرضا فضل‌الله بن علی. (1397). ضوء الشهاب. تحقیق حسن قاسمی. تهران: بی‌نا.
راوندی، محمد بن علی. (1364). راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق.‌ تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
رشیدالدین فضل‌الله. (1386). جامع التواریخ (تاریخ آل‌سلجوق). تصحیح محمد روشن. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
زینلی، بهمن. (۱۳۹۸). تاریخ‌نگاری محلی ایران در دورۀ اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد. (1962). الانساب. تحقیق عبدالرحمن بن یحیی معلمی. حیدرآباد: مجلس دائرةالمعارف العثمانیة.
شوشتری، نورالله بن شریف‌‌الدین. (13۷۷). مجالس المؤمنین. تصحیح احمد عبد منافی. تهران: اسلامیه.
صادقی، مصطفی. (۱۳۸۶). کاشان در مسیر تشیع. قم: شیعه‌شناسی.
صادقی علوی، محمود. (1399). دیوان ابوالرضا راوندی تاریخ محلی کاشان در قرن ششم هجری. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی تاریخ اسلام، ۱۰(38)، 71ـ۹۰.
ظهیری نیشابوری، ظهیرالدین. (1332). سلجوق‌نامه. تهران: کلالۀ خاور.
قاسم‌پور راوندی، محسن، و سلامی راوندی، محمد. (1398). نقش سید ابوالرضا راوندی در گسترش میراث حدیثی شیعه. دوفصلنامۀ علمی کاشان‌شناسی، شمارۀ 22، 55ـ۸۰.
علوی علی‌آبادی، فاطمه‌سادات، سپهری، محمد، و واسعی، سید علیرضا. (1396). رازکاوی مهاجرت علی بن باقر(ع) به کاشان و پیامد‌های آن. پژوهش‌نامۀ تاریخ اسلام، ۷(25)، 77ـ96.
قمی، حسن بن محمد. (1385). تاریخ قم. تحقیق محمدرضا انصاری قمی. قم: کتابخانۀ بزرگ حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی.
 قمی، نجم‌الدین ابوالرجا. (1363). تاریخ الوزراء. تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کاتب اصفهانی، عمادالدین. (1375ق). خریدة القصر و جریدة العصر. بغداد: مجمع العلمی العراقی.
مدنی کاشانی، عبدالرسول. (1395). شرح زندگانی و شهادت حضرت سلطانعلی ابن امام محمد باقر(ع). کاشان: مرسل.
مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین. (بی‌تا). لمعة النور و الضیاء فی ترجمة السید ابی الرضا. به اهتمام فخرالدین نصیری امینی. چاپخانۀ حیدری.
مشهدی نوش‌آبادی، محمد. (1385). معمای قریۀ هراسکان و ملاحظاتی دربارۀ چند نام جغرافیایی در قصیدۀ نونیۀ راوندی. فصلنامۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 44 و 45، 183ـ۱۹۴.
نجاشى، ابوالعباس احمد بن على. (1408ق). رجال نجاشی. تحقیق محمدجواد نائینى. بیروت: دارالاضواء.
یاقوت حموى، یاقوت بن عبدالله. (۱۹۹۵). معجم البلدان‏. بیروت‏: دار صادر.
References
Alavi Aliabadi, F. Sepehari, M., Wasehi, A. (2016). The investigation of the migration of Ali Bin Baqir to Kashan and its consequences. Research Journal of Islamic History, 7(25), 77-96. [In Persian]
Bandari, F. (1977). History of the Seljuq Dynasty. translated by Mohammad Hossein Jalili Kermanshahi. Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Hosseini Khatunabadi, A. (1973). Vaqai al-Sunnin and Al-Awam. edited by Mohammad Baqer Behboodi. Tehran: Islamic Bookstore. [In Persian]
Ibn Athir, A. (1965). Al-Kamal fi al-Tarikh. Beirut: Dar Sader. [In Arabic]
Jafarian, R. (2008). History of Shiism in Iran. Tehran: Alam Publishing. [In Persian]
Katib Esfahani, E. (1955). Khirida al-Qasr and Jarida al-Asr. Baghdad: Majmall Al-Iraqi . [In Arabic]
Madani Kashani, A. (2015). Description of the life and martyrdom of Hazrat Sultan Ali Ibn Imam Muhammad Baqir. Kashan: Mursal. [In Persian]
Marashi Najafi, Sh. (Bita). Lomea al-Nur and al-Diyaa in the translation of Al-Sayyid Abi al-Reza. by Fakhruddin Nasiri Amini. Heydari Printing House. [In Arabic]
Mashhadi Noushabadi, M. (2006). The Mystery of Haraskan Village and Some Considerations About Some Geographical Names in Nunyeh Rawandi's Poem. Isfahan University Faculty of Literature and Humanities Quarterly, No. 44 and 45, 183-194. [In Persian].
Najashi, A. (1987). Rijal. research of Mohammad Javad Naini. Beirut: Dar al-Azwa. [In Arabic]
Qasimpour Rawandi, M., & Salami Rawandi, M. (2018). The role of Seyyed Abulreza Rawandi in the expansion of the Shia hadith heritage. two scientific quarterly journals of Kashanology, no. 22: 55-80. [In Persian]
Qomi, H. (2006). History of Qom. researcher: Ansari Qomi, Mohammad Reza, Qom, Grand Library of Hazrat Ayatollah Al-Azami Murashi Najafi. [In Persian]
Qomi, N. (1984). Tarikh al-vozara corrected by Mohammad Taqi Daneshpajoh. Tehran: Ministry of Culture and Higher Education, Institute of Cultural Studies and Research. [In Persian]
Rashid al-Din Fazalullah (2007). Jame al-Tawarikh (History of the Seljuqs). revised by Mohammad Roshan. Tehran: Written Heritage Research Center. [In Persian]
Ravandi, A. (1955). Divan. edited by Jalaluddin Mohhaddeth Ermoi. Tehran: Majlis Printing House. [In Arabic]
Ravandi, A. (2017). Lighth al-Shahab. research by Hassan Ghasemi. Tehran. [In Arabic]
Rawandi, M. (1985). Raha al-Sudor and Ayah al-Suror in Tarikh al-Saljuq. revised by Muhammad Iqbal, Mojtaba Minavi. Tehran: Amir Kabir. [In Persian]  
Sadeghi Alavi, M. (2019). Abulreza Rawandi’s Divan. the local history of Kashan in the sixth century of Hijri, scientific research quarterly of Islamic history, 10(38), 71-90. [In Persian]
Sadeghi, M. (2007). Kashan on the path of Shiism. Qom: Shiismology. [In Persian]
Samaani, A. (1962). Al-Ansab, research by Abdul Raman bin Yahya Maalami. Hyderabad: Al-Othmaniyah Encyclopaedia Majlis. [In Arabic]
Shushtri, N. (1998). Majlis al-Mu'minin. revised by Ahmad Abd Manafi. Tehran: Islamia. [In Persian]
Yaqut Hamwi, Y. (1995). Ma'jam al-Baldan. Beirut: Dar Sadir. [In Arabic]
Zahiri Neishabouri, Z. (1953). Seljuqnameh. Tehran: Kalala Khavar. [In Persian]
Zainli, B. (2019). Local Historiography of Iran in the Islamic Period. Qom: Hozha Research Institute and University. [In Persian]