تأثیرپذیری اشعار فیض کاشانی از معارف توحیدی نهج البلاغه

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسنده

استادیار گروه معارف، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

 نهج البلاغه یکی از زیباترین متون دینی در معارف الهی شامل گفتار و پاره‌گفتارهای علی(ع) است که در قالب بهترین الفاظ و به‌صورتی هنرمندانه بیان شده و توجه بسیاری از ادیبان و نویسندگان را به خود جلب نموده و در شعر شاعران فارسی‌زبان بازتاب داشته است. هرچند از فیض بیشتر به‌عنوان یک مفسر، محدث و عارف یاد شده است، او یکی از شاعران عالم بزرگ شیعی در قرن یازدهم نیز به شمار می‌رود. ایشان اشعار‌ فراوانی ‌با‌ محوریت‌ توحیدی ‌از ‌خود ‌به‌ جا‌ گذاشته ‌است ‌که‌ پرداختن ‌به ‌آن‌ها‌ ما را در شناخت بُعد عرفانی فیض، یاری خواهد رساند. پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی‌تحلیلی مبتنی‌بر مطالعات کتابخانه‌ای، با واکاوی دیوان شعر فیض کاشانی، الهام‌پذیریِ فیض از امیر عارفان در معارف توحیدی و شیوۀ تأثیرپذیری را به تصویر کشد. نتایج تحقیق نشانگر آن است که بیشترین سطح تأثیرپذیری فیض از معارف توحیدی نهج‌ البلاغه ناظر به معرفی سلبی پروردگار است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Iinfluence of Monotheistic Teachings of Nahj al-Balaghah on Fayz Kashani's Poems

نویسنده [English]

  • Mohammad Sobhaninia
Assistant Professor, Faculty of Literature, University of Kashan, Kashan, Iran
چکیده [English]

Introduction
From long ago, the words of the Prophet of Islam and religious leaders and divine saints have found their way into Persian poetry and prose. Poets and writers of the Persian language have tried to strengthen their words by religious ideas due to their love and devotion to the Household of the Prophet. This state has continued up to the present moment and become the source of pride for all Persian speakers. Nahj al-Balagha is one of the surces of inspiration. One of the themes in Nahj al-Balagha is theology embodied in sermons like khutba 1, 49, 65, 155, 179. Among Persian-speaking poets inspired by Nahj al-Balagha is Fayz, whose mystical poetry reflects the monotheistic teachings of Nahj al-Balagha. Arising from his heart, Fayz’s poems allow the understanding of the high and sublime concepts of the precious words of Nahj al-Balagheh.
 In line with that, the questions raised in this study are: 1. which themes illustrare the highest level of influence of Nahj al-Balagha on Fayz's poem? 2. Is the effect of Nahj al-Balagha on Fayz's poems verbal or conceptual?
Research Method
The research method is descriptive-analytic and the data were collected through library study. In this research, those poems by Fayz concerned with the field of theology are first considered; then, the monotheistic themes of selected poems reflecting Nahj al-Balagha are discussed.     
Discussion and Conclusion
The following results are obtained from the current research:

The examples mentioned in this study show that Imam Ali's words in Nahj al-Balagha influenced Fayz Kashani in composing his monotheistic poems. Nahj al-Balagha is to be one of the most important sources of his intellectual thoughts in mysticism.
The bases of Fayz Kashani's epistemology were influenced by Imam Ali’s teachings, including the inability of reason to know the essence of truth, the need to know God before worship, the need for inner purity to gain knowledge of God, and the manifestations of the world. The highest effect of Nahj al-Balagha on Fayz Kashani's poems is related to the monotheistic teachings related to the attributes of God such as those of non-appearance, placelessness, and timelessness.
It has Nahj al-Balagha, rather than the words of the Prophet that affected Fayz.
One of the best ways to know God, which is mentioned in Fayz Kashani's poems, is thinking about the phenomena of the world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali
  • Nahj al-Balaghah
  • Fayz Kashani
  • monotheism
  • the collection of poems
 قرآن مجید.
ابن‌ابی‌الحدید، عبد الحمید بن هبة الله. (بی‌تا). شرح نهج البلاغه. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌میثم، میثم بن علی. (1404ق). شرح نهج البلاغه. تهران: دفتر نشر الکتاب.
استادی، رضا. (1388ش). دوازده نکته دربارۀ فیض کاشانی(ره) و آثار او. مجلۀ آیینۀ پژوهش، 20(118)، 2ـ10.
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله. (۱۴۰۱ق). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. تحقیق سید احمد حسینی. قم: مطبعة الخیام.
براتی، محمدرضا. (1387ش). مبانی عرفانی در دیوان اشعار فیض. کاشان‌شناسی، 3 (4 و 5)، 5ـ27.
برنجکار، رضا، و نصرتیان اهور، مهدی. (1396). قواعد کلامی. قم: دارالحدیث.
حسینی، زهرا، و احمدزاده، مصطفی. (1393ش). تأثیر قرآن و حدیث بر دیوان اشعار فیض کاشانی. مطالعات ادبی متون اسلامی، شمارۀ 6، 101ـ123.
خاتمی، سید ‌هاشم. (1389ش). تصویرآفرینی عارفانه در غزلیات فیض کاشانی. بوستان ادب، ۲(3)، 37ـ74 .
خوانساری، محمدباقر. (۱۳۹۰ش). روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات. قم: اسماعیلیان.
 دشتی، محمد. (1388ش). ترجمۀ نهج البلاغه. چ۴. قم: نسیم حیات.
دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۴۲ش). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: کتابراه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1404ق). المفردات فی غریب القرآن. قم: دفتر نشر الکتاب.
راستگو، سید محمد. (1383ش). عرفان در غزل فارسی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
سبحانی، جعفر. (۱۴۱۲ق). الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل. چ۳. قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
طبرسی، فضل بن حسن. (1415ق). تفسیر مجمع البیان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طباطبایی، محمدحسین. (1394ش). المیزان. چ۲. بیروت: مؤسسة العلمی للمطبوعات.
فیض کاشانی، محسن. (1371ش). دیوان اشعار. تصحیح مصطفی فیض کاشانی. قم: انتشارات اسوه.
فیض کاشانی، محسن. (1377ش). فهرست‌های خودنوشت فیض به انضمام نسخه‌شناسی و کتاب‌شناسی، به کوشش محسن تاجی نصرآبادی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.    
کیانی، سمیه. (1393ش). بررسی ساختاری و مفهومی قرآن کریم در اشعار فیض کاشانی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی. کرمانشاه.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
مطهری، مرتضی. (1378ش). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
معلوف، لویس. (1392). المنجد فی اللغة. چ۵. قم: دارالعلم.
محمودی، خیرالله، و هوشمند سروستانی، حمیدرضا. (1400ش). بررسی بینامتنیت قرآنی غزلیات فیض کاشانی براساس نظریۀ ژرار ژنت. پژوهش‌های ‏ادبی‏ـ ‏قرآنی، 9(33)، 179ـ207.
میرزامحمد، علیرضا. (388 ش). بازتاب امثال قرآن در اشعار دیوان فیض. فصلنامۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، 3(9)، 163ـ185.
مطهری، مرتضی. (1394ش). سیری در نهج البلاغه. چ58. تهران: انتشارات صدرا.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1383ش). اصول عقاید. چ13. شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
نوروزپور، لیلا. (1397ش). هستی‌شناسی عرفانی در غزلیات فیض کاشانی. ادب فارسی، 8(22)، 141ـ159.
نیشابوری قشیری، عبدالکریم. (1422ق). شرح اسماء الله الحسنى،. قاهره‌: دارالحرم للتراث‌.
References
Quran.
Baranjkar, R. & Nosratian, A. (2017). Ghavaed kalami. Dar Al-Hadith. [In Persian].
Barati, M. (2008). Mabani arafani dar divan ashar fiz. Kashanshenasi, No. 4 and 5, 27-5. [In Persian]
Dashti, M. (2009). Tarjamĥ̉ nahaj albelagheh. Qom: Nasim Hayat. [In Persian]
Dehkhoda, A. A. (1963). Laghatnamĥ̉ dahakhoda. Tehran: Kitabrah. [In Persian]
Ebn Abel -Hadid. (n.d.). Sharh nahaj albelagheh. Qom: Moktebat ayat ollah olozmi morashi najafi. [In Arabic] .
Ebn Maytham, M. (1983). Sharh nahaj albelagheh. Taharan: daftar neshar elektab. [In Arabic]. 
Effendi Isfahani, M. (1980). Riyaz alelma ve hayaz elfazla. Tahaqiq sid ahmad hasini. Qam: motabbat olkhiam. [In Arabic]. 
Faiz Kashani, M. (1992). Divan ashar. tashih mostefi fiz keshani Qom: entesharat osveh. [In Arabic] .
Faiz Kashani, M. (1998). Fehrest hay khodnevesht fiz ba enzemam noskhenavisi ve ketabshenasi, by effort mohsan taji nasrabadi. Mashhad: bonyad pajooshesaye eslami astan ghodas rezvi. [In Persian]
Hosseini, Z. & Ahmadzadeh, M. (2014). Tasir gharan ve hadis bar divan ashar fiz kashani. Motaleat adbi moton eslami, No. 6, 101-123. [In Persian]
Kayani, S. (2014). Barresi sakhtari ve mafaoomi gharan karim dar ashar fiz kashani, Master's thesis of Razi University Faculty of Literature and Humanities. Kermanshah. . [In Persian]
Khansari, M. B. (2011). Ruzat oljenat fi ahval alelma ve elesadat. Qom: Ismailian. [In Arabic].
Khatami, H. (2010). Tasvirafarini arefaneh dar ghzaliat fiz kashani. Bostan adab, No. 3, 74-37. [In Persian]
Maalouf, L. (2013). Al-Munjad fi al-Laghah. Dar al-Alam. [In Arabic].
Mahmoudi, Kh., & Houshmand Sarvestani, H. (2021). Barresi binametnit gharani ghzaliat fiz kashani bar asas nazariĥ̉ zherar zhent. pajooshesaye ‏adbi‏ـ ‏gharani. [In Persian]
Majlisi, M. B. (1982). Baharol -Anwar. Beirut: muasasat alwafa. [In Arabic] .
Mirza Mohammad, A. (2009). Baztab amsal gharan dar ashar divan fiz. faslnamĥ̉ motaleat adbiat tatbighi, No. 9, 163-185. [In Persian]
Misbah Yazdi, M. T. (2004). Osol aghayad. sharkat chap ve neshr binolmolll. [In Persian]
Motahari, M. (1999). Majmue asar. Tehran: Entesharat sadra. . [In Persian]
Motahari, M. (2015). Siri dar Nahj al-Balaghe. Tehran: Entesharat sadra. [In Persian]
Nishaburi Qashiri, A. K. (2001). Sharh isma'ullah al-hassani qahrh. Dar Alhrm lltrath. [In Arabic].
Nowruzpur, L. (2018). Hastishenasi erfani dar ghzaliat fiz kashani. Adab farsi, No. 22, 141-159. [In Persian]
Ostadi, R. (2009). Davazdeh nekteh darbarĥ̉ fiz kashani(rah) ve asar o. Mojalĥ̉ ayinĥ̉ pajoosh, No. 118, page 10-2. [In Persian]
Ragheb Esfahani, H. (1983). Al-Mufradat fi Gharib al-Qur'an. Qom: daftar nashr alkitabi. [In Arabic] .
Rastgo, M. (2004). Erfan dar ghzel farsi. Tehran: Sherkat entesharat elmi va fareangi. . [In Persian]
Sobhani, J. (1991). Alehiat hoda al ktab ve assonh ve al aghl. Qom: Almarkaz alaalmi ladrasat alaslamiyah. [In Arabic] .
Tabarsi, F. (1994). Tafsir Majam al-Bayan. Beirut: Muasasat al'aelami lilmatbueati. [In Arabic]. 
Tabatabaei, M. H. (2015). Almizan. Beirut: Muasasat al'aelami lilmatbueati.