خوانش قالی‌های جانوری ‌بافت کاشان عصر صفویه در سنجۀ اصول مکتب گشتالت*

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر ایران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر ایران ، تهران، ایران، نویسنده مسئول

چکیده

قالی‌های جانوری عصر صفوی به‌عنوان تقاطع عناصر بصری و لایه‌های فرهنگی گوناگون مهم هستند؛ زیرا نمودگار پیدایی سنت نگارگری بر بافته‌ها بوده و بازتابی از اهمیت مقولۀ عناصر شکارگاهی نزد شاهان صفویه به شمار می‌آیند. از این رهگذر اطلاق لفظ زیبا ازسوی بینندگان قالی‌های جانوری در طول اعصار و سده‌ها نویسندگان مقالۀ حاضر را بر آن داشت تا در سنجۀ اصول مکتب گشتالت، نمونه‌هایی از آن‌ها را که دارای نقش گرفت‌وگیرند، مورد مطالعه قرار دهند. در این پژوهش، سؤال اصلی این است که نظم جایگیری عناصر بصری در قالی‌های جانوری عصر صفوی بافت کاشان، از منظر اصول مکتب گشتالت چگونه قابل تبیین است؟ ازاین‌رو هدف از این نوشتار، ‌مطالعه و تحلیل نظم جایگیری عناصر در چهار قالی جانوری صفویه بافت کاشان از منظر اصول کلیدی مکتب گشتالت است. پژوهش از نوع کیفی بوده و در دستۀ تحقیقات توسعه‌ای نظری قرار می‌گیرد. اطلاعات خام اعم از متن و تصویر، از فیش‌نویسی منابع مکتوب و مشاهدۀ مجموعه‌های برخط موزه‌های دربردارندۀ گنجینۀ مصور قالی‌های مورد مطالعه صورت گرفته است. موارد مطالعه به‌طور هدفمند و با در نظر داشتن مؤلفه‌هایی چون بافت کاشان، تعلق به عصر صفوی و طرح جانوری گرد آمد. دستاورد پژوهش آنکه در قالی‌های مطالعه‌شده، قوانین گشتالت به‌طور درخور ‌توجهی انکارناپذیر بوده و اصول ده‌گانۀ مکتب گشتالت در این قالی‌ها قابل ‌مشاهده هستند. بیشترین تعداد اصول مکتب گشتالت به‌کاربرده‌شده در یک اثر، نه اصل بوده و کمترین تعداد آن به چهار اصل می‌رسد. اصل نقش و زمینه، اصل تقارن، اصل مشابهت و اصل مجاورت مؤثرترین قوانین گشتالت در قالی‌های جانوری صفوی هستند و اصل فراپوشانندگی و خطای ادراک دارای کمترین میزان اثرگذاری در این نمونه‌ها بودند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading Kashan Zoomorphic Carpets of the Safavid Era through Gestalt Principles

نویسندگان [English]

  • Morvarid Soleimani Noukabadi 1
  • Samaneh Kakavand 2
1 M.A. of research of Carpet, Department of Carpet, Faculty of Applied Arts, Iran University of Art, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Carpet, Faculty of Applied Arts, Iran University of Art, Tehran, Iran, (corresponding author)
چکیده [English]

Introduction
Zoomorphic (animal-design) carpets from the Safavid period are significant in terms of their convergence of visual elements and diverse cultural layers. Their importance stems from the manifestation of manuscript-painting traditions on woven textiles and from the prominent role of hunting iconography for Safavid Kings. The adept utilization of visual components, structured upon sound organizational principles, has resulted in masterpieces throughout art history. As prime examples of the fusion between painting and traditional weaving in the Safavid era, zoomorphic carpets hold special importance. Their acclamation among connoisseurs reflects the artist’s observance of organizational principles in deploying visual elements and, ultimately, the viewer’s perception of Gestalt principles. The diversity, symmetry, harmony, and coherence among the compositional elements of these carpets facilitate the viewer’s comprehension of Gestalt principles. Kashan, recognized as one of the foremost carpet-weaving centers in the Safavid era, produced significant zoomorphic carpets now housed in the Carpet Museum of Tehran, the Calouste Gulbenkian Museum in Lisbon, the Metropolitan Museum of Art in New York, and the Louvre Museum in Paris.
Methodology
This research adopts a descriptive-analytical method and conducted through library research, direct observations, and virtual visits to Safavid zoomorphic carpets in museums. It is qualitative in nature and aims at developmental objectives. To fulfill the research goals, this study has employed the visual principles of the Gestalt school. Non-probability sampling was applied, and from among extant Safavid zoomorphic carpets, woven in Kashan, four examples were selected. Consequently, this study evaluates and analyzes Safavid zoomorphic carpets based on Gestalt principles. These carpets demonstrate interrelationships in terms of similarity, proximity, continuity, closure, figure–ground, common fate, overlapping, symmetry.
Findings
Assessing Gestalt principles in Safavid zoomorphic carpets of Kashan indicates a clear perception of the figure–ground principle across all four samples as common in many exquisite carpets. The principle of similarity was not just limited to the piece in the Carpet Museum of Iran; it can also be observed in the carpet kept in the Calouste Gulbenkian, where color and form enhance the perception of similarity. Except for the carpet housed in the Louvre Museum, the principle of closure applies to all other three cases. Perceptual illusions are distinctly identifiable only in the specimen in the Carpet Museum of Tehran. Symmetry is readily perceivable in the three carpets held in the Carpet Museum of Tehran, the Calouste Gulbenkian Museum, and the Louvre Museum. Proximity, common region, and connected elements are recognized solely in the carpets in the Metropolitan Museum and the Louvre Museum. Finally, the principle of overlapping is exclusive to the specimen held in the Metropolitan Museum.
Conclusion
According to the findings, all four Kashani zoomorphic carpets from the Safavid era—like many other notable carpets—exhibit the figure–ground principle. Additionally, the principles of similarity, closure, and symmetry are perceived most frequently (in three samples). Next, the principles of proximity, parallelism, common region, and connected elements appear equally. In the end, perceptual illusion and overlapping display the lowest incidence among the studied samples. Symmetry in the borders of these carpets is prominently employed due to the type of modular (repeating) design used. Similarity is a salient principle in the depiction of Khitai spirals (Arabesque scrolls) and other ornamental motifs in the selected samples. Overall, the artist endeavored to maintain balance among the motifs so that diverse floral and ornamental elements of various sizes are distributed evenly and at equidistant intervals. This method is likewise mirrored in the coloring of surfaces and outlines. A design demonstrating a stronger prägnanz appears more correct and aesthetically superior and, thereby, gaining a higher value. Hence, in certain sections, the elements that are similar but smaller obey the principle of proximity and are arranged in such a way as to be perceived as a single whole. Order, harmony, equilibrium, and balance among differently sized components are achieved through this method. Such organization in compositions, including elements varying in size, design, color, and contrast, facilitates the viewer’s visual navigation across the entire piece.
In examining these works—particularly in larger-scale carpets—the observer’s focal distance and field of view can influence the presence or quality of the Gestalt cues. Certain Gestalt principles, when viewed at close range (due to increased detail and thus stepping away from a unified whole), become more pronounced, sometimes manifested as overlapping. This is readily perceptible in the specimen preserved in the Metropolitan Museum of Art. Paying simultaneous attention to both overall layout and minute details in Safavid zoomorphic carpets from Kashan enables different Gestalt perceptions at varying viewing distances. It can be inferred that, within the framework of Persian carpet design, a higher degree of detail can generate a richer array of Gestalt effects. In smaller-size carpets, there is often greater consistency in the spacing of motifs on the one hand, and a more cohesive integration of the carpet’s background design on the other.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kashan zoomorphic carpets
  • Safavid carpet
  • catch and take motifs
  • Gestalt principles
 
باباخان، سلیمه، و کامرانی، بهنام. (1399). خوانش نگارۀ معراج پیامبر(ص) اثر سلطان محمد از منظر اصول ادراک دیداری گشتالت. نگره، 15(53)، 83-97. 10.22070/NEGAREH.2020.1173
باقری، مهری. (1385). دین‌های ایران باستان. تهران: قطره.
پیری، علی، و حسنوند، محمدکاظم. (1400). تبیین شیوۀ طراحی قالی لچک و ترنج با صحنه‌های گرفت‌و‌گیر و شکار، محفوظ در موزۀ میهو، کیوتو، ژاپن. جلوۀ هنر، 13(2): 7-۲۰. doi: 10.22051/jjh.2021.35083.1607
تختی، مهلا، سامانیان، صمد، و افهمی، رضا. (1388). بررسی و تحلیل هندسی فرش‌های محرابی دورۀ صفویه. گلجام، 5(14)، ۱۲۵-1۴۰.
تقوی‌نژاد، بهاره. (1387). تجلی نقوش گرفت‌وگیر در فرش دورۀ صفوی.گلجام، شمارۀ 9، ۴۹-۶۲.
جوانی، اصغر، ایزدی جیران، اصغر، فکوهی، ناصر، و قانی، افسانه. 1395. اصول زیبایی‌شناسی در قالی خشتی چالش‌تُر. پژوهش هنر، 6(12)، ۳۹-۵۳.
درویشی، مهدی، و چارئی، عبدالرضا. (۱۳۹۷). بهره‌جویی از خطاهای بینایی در طراحی نشانۀ نوشتاری. مبانی نظری هنرهای تجسمی، ۳(۲)، ۱۰۹-۱۲۲. 10.22051/JTPVA.2019.24509.1035
رضازاده، طاهر. (۱۳۸۷). کاربرد نظریۀ گشتالت در هنر و طراحی. آیینۀ خیال، شمارۀ ۹: ۳۲-۳۶.
رضوی‌فرد، حسین، پورمند، حسنعلی، و افهمی، رضا. (۱۳۹۸). تحلیل فرم و ترکیب‌بندی در خط نستعلیق براساس اصول نظریۀ گشتالت. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، ۲۴(2)، ۲۷-۳۶. 10.22059/JFAVA.2018.246272.665811
ژوله، تورج. (۱۳۹۵). گنجینه‌های نهان: نمایشگاه قالی‌های قدیمی جبرائیل صفوی در موزۀ فرش ایران. ترجمۀ دریا بنایی. چ۱. تهران: برگ نو.
ژوله، تورج، و پرهام، سیروس. (1400). گنجینۀ ملّی فرش ایران. چ۱. تهران: یساولی.
شاپوریان، رضا. (1386). اصول کلی روان‌شناسی گشتالت. چ۱. تهران: رشد.
کامیار، مریم، آیت‌الهی، حبیب‌الله، و طاووسی، محمود. (1387). الگوهای هندسی در فرش صفوی. گلجام، 4(11)، ۱۱-۲۴.
کپس، جئورگی. (۱۳۸۲). زبان تصویر. ترجمۀ فیروزه مهاجر. تهران: سروش.
گروتر، یورگ کورت. (1390). زیباشناختی در معماری. ترجمۀ جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون. چ۲. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
مافی‌تبار، آمنه، کاتب، فاطمه، و حسامی، منصور. (1397). بررسی نگاره‌ای از نگاره‌پردازی‌های هزارویک‌شب صنیع‌الملک با نظریۀ «ادراک دیداری» مکتب گشتالت. نگره، 13(45)، 72-87. 10.22070/NEGAREH.2018.708
موناری، برونو. (1370). طراحی و ارتباطات بصری: رهیافتی بر روش‌شناسی بصری. ترجمۀ پاینده شاهنده. چ۱. تهران: سروش.
میزیاک هنریک، سکستون، و استاوت، ویرجینیا. (۱۳۷۶). تاریخچه و مکاتب روان‌شناسی. ترجمۀ احمد رضوانی. چ۲. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
نراقی، حسن. (13۵۲). جلوه‌های تمدن هخامنشی در آثار عهد صفوی. هنر و مردم، شمارۀ 127، 73-57.
وثیق، بهزاد. (1399). بررسی نقوش قالی بختیاری براساس مدل ترکیبی کاپلان-گشتالت. گلجام، 16(37)، ۲۱۷-۲۳۳.
Delsolneux, A., Moisan, L., & Morel, J-M. (2008). From Gestalt Theory to Image Analysis: A Probabilistic Approach. 10.1007/978-0-387-74378-3.
Guberman, Sh. (2015). On Gestalt Theory Principles. GESTALT THEORY, 37(1), 25-44.
Wade, N. (2012). Artistic Precursors of Gestalt Principles. GESTALT THEORY, 34(3/4), 329-348.
URL2.https://www.metmuseum.org/art/collection/search/446642/ (Access date:2024/02/22)
References
Babakhan, S., & kamrani, B. (2020). A Reading of the Image of Miraj of the Prophet of Islam (PBUH) by Sultan Mohammad based on the Principles of the Visual Perception of Gestalt. Negareh Journal, 15(53), 83-97. doi: 10.22070/negareh.2020.1173 [In Persian].
Bagheri, Mehri.1997. Pre-Islamic Iranian Religions, Tehran: Qatreh Press [In Persian].
Darvishi, M., & Charee, A. (2019). Using optical illusion in logotype Design. Theoretical Principles of Visual Arts, 3(2), 109-122. doi: 10.22051/jtpva.2019.24509.1035 [In Persian].
Delsolneux, A., Moisan, L., & Morel, J-M. (2008). From Gestalt Theory to Image Analysis: A Probabilistic Approach. 10.1007/978-0-387-74378-3.
Groter, Y. K. (2011). Aesthetics in Architecture. Translated by Jahanshah Pakzad and Abdolreza Homayoun. Vol. 2. Tehran: Shahid Beheshti University. [In Persian].
Guberman, Sh. (2015). On Gestalt Theory Principles. GESTALT THEORY, 37(1), 25-44.
Javani, A., Izadi Jeiran, A., Fakuhi, Nasser., & Ghaani, A.( 2016).Principles of native aesthetics in Chaleshtor lozenge carpet.Pazhuhesh-e Honar; 6 (12) :37-51 [In Persian].
Kamyar M, Ayatollahi H, Tavoosi M.(2009). Geometrical Patterns in the Safavid Carpets. goljaam; 4 (11) :11-24 [In Persian].
 Kepes, G. (2003). Language of vision. Translated by Firuzeh Mohajer. Tehran: Soroush. [In Persian].
Mafitabar, A., Kateb, F., & Hesami, M. (2018). Study of One of Sani al-Molk’s One Thousand and One Night Illustrations From Visual Perception Theory of Gestalt. Negareh Journal, 13(45), 72-87. doi: 10.22070/negareh.2018.708 [In Persian].
Meziak, H., Sexton, V.S. (1997). History of Psychology: An Overview. Translated by Ahmad Rezvani. Vol. 2. Mashhad: Astan Quds Razavi Publications. [In Persian].
Monari, B. (1991). Design and Visual Communication: An Approach to Visual Methodology. Translated by Payandeh Shahandeh. Vol. 1. Tehran: Soroush. [In Persian].
Naraghi, H. (1973). Manifestations of Achaemenid civilization in the works of the Safavid era. Art and People, No. 127, 57-73  [In Persian].
Piri, A., & hassanvand, M. (2021). Explaining the Corner and Medallion Carpet Design with Animal's Combat and Hunting Scenes held in the Miho Museum, Kyoto, Japan. Glory of Art (Jelve-y Honar) Alzahra Scientific Quarterly Journal, 13(2), 7-20. doi: 10.22051/jjh.2021.35083.1607 [In Persian].
Razavifard, H. , Pourmand, H. A. , & Afhami, R. (2019). Analysis of form and composition in the Nastaliq Calligraphy based on the principles of Gestalt Theory. Journal of Fine Arts: Visual Arts, 24(2), 27-36. doi: 10.22059/jfava.2018.246272.665811 [In Persian].
Rezazadeh, T. (2008). Application of Gestalt Theory in Art and Design. Mirror of Imagination, Issue 9: 32-36 [In Persian].
Shapurian, R. (2007). General Principles of Gestalt Psychology. Vol. 1. Tehran: Roshd  [In Persian].
Taghavinejad B.(2008). Manifestation of “Catch & Take” Motifs in Safavid Carpets. goljaam; 4 (9) :49-62[In Persian].
Takhti M, Samanian S, Afhami R.(2010). Geometrical Study and Analysis of Mihrabi Carpets of Safavid Era. goljaam; 5 (14) :125-140 [In Persian].
Vasigh B. Investigation of Bakhtiari Carpet Designs based on Kaplan-Gestalt Model. goljaam 2020; 16 (37) : 11 [In Persian].
Wade, N. (2012). Artistic Precursors of Gestalt Principles. GESTALT THEORY, 34(3/4), 329-348.
Zhuleh, T,.& and Parham, S. (2021). The National Treasure of Iranian Carpets. Vol. 1. Tehran: Yasawali. [In Persian].
Zhuleh, T. (2016). Hidden Treasures: Gebrail Safaris  antique rugs collection  in the Carpet Museum of Iran. Translated by Darya Benaei. Vol. 1. Tehran: Barg-e No. [In Persian].
URL2.https://www.metmuseum.org/art/collection/search/446642/ (Access date:2024/02/22)