کاوش اضطراری بنای حوضخانۀ سرکوچه یخچال شهر آران‌وبیدگل

نویسندگان

چکیده

بنای حوضخانۀ سرکوچه یخچال در مرداد 1394، طی عملیات عمرانی شهرداری مرکزی شهر آران‌وبیدگل در بخش مهمی از بافت تاریخی این شهر، به‌صورت اتفاقی کشف شد. هرچند عملیات خاک‌برداری باعث تخریب بخشی از بنا شده بود،تیم کاوش ادامۀ مراحل کشف این بنا را بر عهده گرفتند. این کاوش با دو هدف اصلی انجام شد: 1. نجات و بررسی مطالعاتی بنای در حال تخریب؛ 2. بررسی کارکرد و اهمیت بنا (هم به‌صورت منفرد و هم به‌عنوان عنصری از بافت تاریخی شهر). در این مقاله تلاش شده است در مرحلۀ اول، این بنا به‌صورت دقیق توصیف شود و در مرحلۀ دوم، به بحث دربارۀ تاریخ‌گذاری و تحلیل کاربری بنا پرداخته شود. کاوشگران برای رسیدن به اهداف موردنظر، افزون بر کاوش محوطه براساس اصول کاوش در بافت شهری، به بررسی بافت تاریخی محلۀ سرکوچه یخچال و محلات اطراف، به‌ویژه بناهای پیرامون حوضخانه پرداختند؛ همچنین حفر دو ترانشۀ مجزا از بنا و بررسی و تحلیل فضاهای مختلف بنا و نیز یافته‌های گوناگون کاوش، ازجمله مراحل بعدی در راستای نیل به اهداف اصلی بود. مواد موردبررسی در این کاوش، یافته‌های فرهنگی مکشوف در بنای حوضخانه و دو ترانشۀ حفرشده است. این کاوش از آن جهت اهمیت بسزایی دارد که نخستین کاوش باستان‌شناسی در بافت شهری آران‌وبیدگل است و یکی از شاخص‌ترین و ناشناخته‌ترین فضاهای معماری در بافت شهرهای کویری، یعنی حوضخانه‌ها را معرفی می‌کند. در پایان این مقاله، بنای حوضخانه به‌عنوان سازه‌ای آبی با کاربری چندگانه معرفی می‌شود و براساس داده‌های به‌دست‌آمده از کاوش که بخش گسترده‌ای از آن‌ها خارج از کانتکست اصلی کشف شده‌اند، درخصوص قدمت بنا اظهار نظر قطعی نمی‌شود. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Discovery of the Springhouse in Sar-e-Koocheh Yakhchal District of Aran and Bidgol

نویسندگان [English]

  • Reza Nouri Shadmahani
  • Ali Moludi Arani
  • Simin Dokht Asgari
چکیده [English]

In 2015, the springhouse in Sar-e-Koocheh Yakhchal district was accidentally discovered through construction operations by the central municipality of Aran and Bidgol in an important part of the historical context of the city.  Despite the fact that excavation operations had caused partial destruction in the building, the discovery group undertook the rest of the discovery project. The discovery was made for two main purposes:


Surviving and studying the building which was being destroyed
Reviewing the function and importance of the building (both individually and as an element of the historical context of this city)


This paper aims at, first, accurately describing the building, and second, dating and functional analysis of the building. In order to fulfill the above-mentioned purposes, in addition to discovering the area based on the principles of urban context discovering, the discoverers reviewed the historical context of the Sar-e-Koocheh Yakhchal district and adjacent districts, especially the buildings in the vicinity of the springhouse. Moreover, digging two trenches separated from the building as well as reviewing and analyzing various spaces of the building and various findings of the discovery were among the further measures taken in order to fulfill the above purposes. The cultural findings discovered in the building as well as the two trenches are the materials which are being reviewed in the study. The discovery is of a significant importance since it is regarded as the first archeologic discovery in urban context of Aran and Bidgol and introduces one of the most prominent and unknown architectural spaces in the context of desert cities, i.e. the springhouse. Finally, the paper introduces the springhouse as a historical hydraulic system with multiple functions. In addition, according to the fact that major of the obtained data have been discovered out of the main context, no strong statement concerning the ancientness of the building can be made.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Springhouse
  • Sar-e-Koocheh Yakhchal District
  • Aran and Bidgol
  • Qanat of Aran Dasht
  • Underground Mosque