مطالعۀ مرکز محلۀ پنجه‌شاه کاشان با تأکید بر نقش زیارتگاه و عناصر معماری و شهری پیرامون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه کاشان

چکیده

بقعۀ امامزاده هارون بن موسی بن جعفر(ع) معروف به زیارتگاه پنجه‌شاه، در محلهای به همین نام در خیابان باباافضل کاشان واقع شده است. این بقعه در گذشته بخشی از مرکز محلۀ پنجه‌شاه را تشکیل می‌داده است؛ مرکز محله‌ای که علاوه بر بقعه، عناصری چون آب‌انبار، کاروان‌سرا، عصارخانه، حمام آقاشاه، گذر یا بازارچه، مسجد و گورستان قدیمی را نیز شامل می‌شده ‌است. مجموعۀ مرکز محله در سال ۱۳۸0 و با شماره ۵۹۳۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است. قدیمی‌ترین تاریخی که در بنای بقعه دیده می‌شود، به سال 956ق بازمی‌گردد که بر دو قطعه کاشی محراب‌مانند نقش بسته و نشان از پیشینۀ کهن این محدودۀ شهری دارد. این مرکز شهری به‌دلیل احداث خیابان باباافضل و دگرگونی‌های ناشی از توسعۀ نامتوازن شهری دچار آسیب‌های جدی شده است؛ از جمله پاره‌ای از عناصر کهن مجموعه تخریب شده‌اند. در حال حاضر، بخش‌های باقی‌مانده نیز در وضعیت نابسامانی قرار دارند. این تغییرات، نقشِ مرکز محله در بستر شهری امروزی را مخدوش و درکِ وضعیت اصیل آن را نیز دشوار کرده است. هدف این مقاله، بازیابی آخرین وضعیت اصیل این مرکز شهری پیش از مداخلات دهه‌های اخیر است و مقاله در پی پاسخ دادن به این پرسش است که پیش از دگرگونی‌های وسیع ناشی از ساخت خیابان، مجموعۀ مرکز محلۀ پنجه‌شاه چه طرح و ترکیبی داشته است. آگاهی از این وضعیت، درک ما را از یک مرکز محلۀ کهن کاشان افزایش می‌دهد و امکان مطالعات تکمیلی در جهت حفاظت از ارزش‌های شهری این محدوده و مرمت آن را فراهم می‌کند. در این مقاله با روشی توصیفی تاریخی، عناصر و شواهد شهری و همچنین منابع مکتوب مطالعه و بررسی می‌شوند و از مقایسۀ آن‌ها با تصویرهای باقی‌مانده تلاش می‌شود طرح اولیۀ مرکز شهری یادشده بازیابی و ترسیم شود. مطالعات صورت‌گرفته نشان می‌دهد بنای اولیه و اصلیِ بقعه در درون گورستانی قدیمی شکل گرفته است. در دورۀ صفویه و قاجار، مجموعۀ مرکز محله و عناصر شهری آن تکمیل شده و این وضعیت تا ابتدای دهۀ 1330 باقی مانده است. پس از تغییرات و توسعه‌های شهری سدۀ اخیر، گورستان به‌تدریج به بخش کوچکی در جوار بقعه تقلیل یافته و بخش‌هایی از مرکز محله نیز تخریب شده و یا راه زوال را پیش گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on Panjeh Shah Neighborhood Center in Kashan with an Emphasis on the Role of the Shrine and the Surrounding Architectural and Urban Elements

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Jayhani
  • Mohammad Mashhadi Nooshabadi
  • Hanieh Oveisi
  • Azin Zilochian
University of Kashan
چکیده [English]

The tomb of Imam Zadeh Haroon ibn Musa ibn Jaffar PBUH, known as the shrine of Panjeh Shah, is located in a neighborhood of the same name on Baba Afzal Street in Kashan. This tomb used to be part of the Panjeh Shah Neighborhood center. In addition to the tomb, the center of this neighborhood used to be consisted of the reservoir, caravanserai, oil mill, Agha-Shah Bath, passages and malls, mosque, and the old cemetery. The neighborhood center's complex was registered under the number of 5937 on the Iran national heritage list in 2001. The oldest date that can be seen on the construction of the tomb dates back to 956 A.H (1549 A.D), which is engraved on two pieces of altar tiles and shows the old history of this urban area. This urban center has suffered severe damage due to the construction of Baba Afzal Street and the changes caused by unbalanced urban development, and some of the old elements of the complex have been destroyed. Currently, the remaining sections are also in a messy condition. These changes have distorted the neighborhood center's role in today's urban area and made it difficult to understand its original condition. The purpose of this article is to retrieve the last original condition of this urban center before the interventions of recent decades, and the article seeks to answer the question of what plan and layout Panjeh Shah Neighborhood center complex had before the extensive changes resulting from the construction of the street. Awareness about this situation will increase our understanding of one of Kashan's historic neighborhood centers and prepare the grounds for additional studies on protecting this area's urban values ​​and restoration. In this article, with a descriptive-historical method, urban clues and architectural elements, as well as written sources, are studied and analyzed and by comparing them with the remaining images, an attempt is made to retrieve and draw the abovementioned urban center's initial layout. Studies show that the original building of the tomb was formed inside the old cemetery. In the Safavid and Qajar periods, the neighborhood center's complex and surrounding architectural elements and urban elements were completed, and this situation remained until the beginning of the 1950s. After urban changes in the last century, the cemetery was gradually reduced to a small part near the tomb and parts of the neighborhood has also been destroyed or decayed

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historic city
  • Kashan
  • Panjeh Shah Neighborhood center
  • The tomb of Imam Zadeh Haroon ibn Musa PBUH