قالی به‌مثابۀ عنصرفرهنگی در مناسک نمادین قالی‌شویی مشهد اردهال

نوع مقاله : علمی -ترویجی

نویسنده

استادیار گروه فرش، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

کندوکاو جایگاه قالی در مناسک قالی‌شویان مشهد اردهال مسئلۀ اصلی مقالۀ حاضر است. در این پژوهش سعی بر آن است تا به کارکرد فرهنگی قالی در مراسمی مذهبی با ریشه‌های ایرانی اسلامی پرداخته شود. قالی در آیین قالی‌شویی نمادی از پیکر مطهر و تابوت مقدس امامزاده سلطان‌علی به‌ حساب آمده و از نقش زیراندازگونه فاصلۀ قابل ‌توجهی گرفته است. قالی به‌عنوان عنصری فرهنگی و محصول بومی در کاشان عاملیت فیزیکی داشته و از منظر انسان‌شناسی، بستری برای تجلی معنا فراهم می‌آورد. به‌عبارتی ‌دیگر، قالی ابزار انتقا‌ل معنا بوده و به‌مثابۀ سند هویتی ایفای نقش می‌کند. این پژوهش از نوع کیفی بوده و به‌دیگر سخن به‌سبب کشف و شناخت قالی به‌مثابۀ عنصر فرهنگی در رستۀ پژوهش‌های نظری قرار می‌گیرد. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است و اطلاعات و مواد اولیۀ تحلیل به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده و مشاهدۀ اسناد و تصاویر مربوط نیز ملحوظ گردیده و در نهایت، داده‌ها از منظر انسان‌شناسی فرهنگی تحلیل‌ شده است. پرسش این‌گونه طرح می‌شود که تحلیل فرهنگی قالی در مراسم قالی‌شویی مشهد اردهال چه نتایجی در بر دارد؟ کارکردها و کارویژه‌های قالی به‌مثابۀ عنصر فرهنگی چگونه تبیین می‌شوند؟ نتایج نشان از آن داشت که با اتکا بر انسان‌شناسی، قالی از ابعاد گوناگون معناشناختی، عاملیتی و عاطفی در مناسک قالی‌شویی(جمعه قالی) برخوردار است. قالی با وجود رویکرد عموم، در آیین‌ها کارکردی فراتر از زیرانداز داشته و عاملیت فرهنگی دارد. از سویی دیگر، ترسیم سه لایۀ معنایی بیرونی (نخست)، میانی (دوم) و درونی (سوم) برای تحلیل کارکرد فرهنگی قالی حکایت از وجود نقش‌های گوناگونی چون بافته، پیکر امامزاده، تابوت و ابزار باران‌طلبی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Carpet as a Cultural Element in the Symbolic Ritual of Carpet Washing (Qali-shuyan) in Mashhad Ardehal

نویسنده [English]

  • Samaneh Kakavand
Assistant Professor, Department of Carpet, Faculty of Applied Arts, University of Art, Tehran, Iran
چکیده [English]

In addition to a decorative role, the traditional (folk) arts of Iran have significant roles in the transmission of cultural tradition. In the meantime, carpets, as well-known Iranian underlay, manifest Iranian identity; however, their non-applicability has been less desired. Exploring the status of carpets in the ritual of Carpet Wshing (Qali Shouyan)in Mashhad Ardehal is the main aim of this article. In this research, an attempt is made to address the cultural function of carpets in a religious ceremony with Islamic Iranian roots. In the ritual of Qali Shouyan, the carpet is considered a symbol of a pure body and a holy coffin for Sultan Ali (a grandson of Prophet Mohammad). Thus, it has taken a significant distance from its role as anunderlay. As cultural elements and traditional products, carpets have physical agency in Kashan and provide a platform for the manifestation of meaning from an anthropological point of view. In other words, carpets are means of conveying meaning and play roles in documenting an identity. This research is qualitative, or to put it differently, developmental. The research method is descriptive and analytical, and the data are collected though library studies and the observation of relevant documents and images having taken a cultural, anthropological perspective. The questions posed in this study include: what results can be drawnfrom the cultural analysis of the carpet in Qali Shouyan Ritual? How are the functions and special role of the carpet, as a cultural element, explained? The findings showed that carpets, from an anthropological view, include different semantic, functional, and emotional dimensions in Qali Shouyan Ritual. On the other hand, the drawing of the outer (first), the middle (second), and the inner (third) semantic layers of the analysis of the cultural function of the carpet indicated the existence of variety of roles such as weaving, the figure of Prophet’s grandson, coffin, rain-seeking tool.

کلیدواژه‌ها [English]

  • carpet
  • ritual
  • Qali Shouyan
  • Mashhad Ardehal
  • cultural elements
  1. افروغ، محمد (1392)، مجموعه مقالات هنر بر اساس فهرست ایرج افشار، چ۱، تهران: دانشگاه تهران.
  2. بلوکباشی، علی (1379)، از ایران چه می‌دانم؟/5 (قالی‌شویان؛ مناسک نمادین قالی‌شویی در مشهد اردهال)، چ1، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
  3. بوآس، فرانتس (1391)، مردم‌شناسی هنر، ترجمۀ جلال‌الدین رفیع‌فر، چ۱، تهران: گل آذین.
  4. بهار، مهرداد (1397)، کتاب پژوهشی در اساطیر ایران، چ۱۳، تهران: آگه.
  5. پازوکی، شهاب، مختاباد، سید مصطفی و پورمند، حسینعلی (1393)، «مطالعۀ ریشه‌های مشارکت متناقض نما در نمایشگرهای کاروانی نمونۀ موردی قالی‌شویان مشهد اردهال کاشان»، نامۀ هنرهای نمایشی و موسیقی، شمارۀ 16: 5ـ۱۹.
  6. پوپ، آرتور اپهام و اکرمن، فیلیس (1387)، سیری در هنر ایران، ویرایش سیروس پرهام، ترجمۀ نجف دربابندری و دیگران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  7. جعفری (قنواتی)، محمد (1398)، «باران‌خواهی»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، تهران: دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
  8. جل، آلفرد (1390)، هنر و عاملیت، ترجمۀ احمد صبوری، چ۱، تهران: فرهنگستان هنر.
  9. حصوری، علی (1394)، سفرنامۀ حاجی مهندس، چ۱، تهران: نشر چشمه.
  10. حمدیه، زهره (1392)، تحلیل مردم‌شناختی میراث فرهنگی غیرمادی در فرایند جهانی شدن (مطالعۀ فرش‌بافی کاشان و رابطۀ آن با آیین قالی‌شویان اردهال)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  11. خیرخواه، سعید (1384)، «از مهرگان و حدیث مهر تا آیین قالی‌شویان مشهد اردهال»، حافظ، شمارۀ 19: 20ـ۲۳.
  12. روح‌الامینی، محمود (1386)، در گسترۀ فرهنگ، چ۴، تهران: اطلاعات.
  13. ــــــــــ (1394)، زمینۀ فرهنگ‌شناسی، چ۱۱، تهران: انتشارات عطار.
  14. شهنواز، آرش (1380)، «یادوارۀ مراسم سنتی- مذهبی قالی‌شویان مشهد اردهال»، بخارا، شمارۀ 20: 312ـ۳۲۰.
  15. صمدنژاد آذر، یونس و منصوری، فردین (1397)، میراث معنوی فرهنگی، تهران: ساکو.
  16. عزیزی، حسن و خاتمی، حسن (1392)، گل در قالی کاشان، چ۲، کاشان: دانشگاه کاشان.
  17. فکوهی، ناصر (1394)، مبانی انسان‌شناسی، چ۴، تهران: نی.
  18. قانی، افسانه (1398)، تحلیل فرهنگی قالی خشتی چالشتر، چ۱، تهران: سمت.
  19. کوپانس، ژان (1394)، درآمدی بر مردم‌شناسی و انسان‌شناسی، ترجمۀ حسین میرزایی، چ۲، تهران: نشر ثالث.
  20. مهدیزاده، محمدرضا (1398)، «صدای پای آب برتاریخ کهن کاشان»، نشریه کاشان‌شناسی، دورۀ 12، شمارۀ 1 (پیاپی 22): 33ـ۵۴.
  21. میرزایی، عبدالله، و احمدپور سامانی، ویدا (1398)، «مطالعۀ تطبیقی طرح لچک و ترنج قالی‌های جوشقان کاشان با سامان بختیاری»، نشریه کاشان‌شناسی، دورۀ 12، شمارۀ ۱ (پیاپی 22): 287ـ۳۰۶.
  22. نصیری، محمدجواد (1389)، افسانۀ جاویدان فرش ایران، چ۱، تهران: فرهنگسرای میردشتی.
  23. یساولی، جواد (1379)، قالی‌ها و قالیچه‌های ایران، چ۳، تهران: انتشارات یساولی.
  24. URL1: https://www.rugman.com/carpet-design/joshaghan-rugs/5 مرداد 1401
  25. URL2: https://www.mehrnews.com/news/4105796/3 مرداد 1401
  26. URL3:https://www.mehrnews.com/news/4105796/ 3 مرداد 1401